Bệnh viêm họng: Nguyên nhân, dấu hiệu, điều trị, phòng ngừa

Bệnh viêm họng xảy ra khi niêm mạc họng bị viêm cấp hoặc mãn tính. Điều trị bệnh lý này phụ thuộc vào giai đoạn phát triển, thể bệnh riêng biệt, khả năng đáp ứng và độ tuổi của từng trường hợp. Do khả năng tái phát cao nên sau khi điều trị, cần chủ động thực hiện các biện pháp chăm sóc và phòng ngừa.

Viêm họng là bệnh gì?

Viêm họng là tình trạng niêm mạc cổ họng bị sưng viêm cấp hoặc mãn tính do nhiều nguyên nhân khác nhau. Bệnh có thể khởi phát riêng biệt nhưng cũng có thể bùng phát cùng lúc với một số bệnh lý khác như ho gà, bạch hầu, viêm VA, sốt phát ban, viêm amidan,…

Viêm họng phát triển qua 2 giai đoạn chính là cấp tính và mãn tính. Ở từng giai đoạn cụ thể, bệnh được chia thành nhiều thể khác nhau dựa vào triệu chứng và tổn thương lâm sàng.

Viêm họng là một trong những bệnh hô hấp trên phổ biến nhất và có thể ảnh hưởng ở mọi lứa tuổi. Tuy nhiên bệnh khởi phát chủ yếu ở nhóm đối tượng có hệ miễn dịch suy yếu như trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người cao tuổi, người bị suy nhược, suy dinh dưỡng,…

Phân loại bệnh viêm họng

Bệnh viêm họng được chia thành 2 loại chính: Viêm họng cấp và viêm họng mãn tính. Dựa vào đặc điểm lâm sàng, bệnh được chia thành nhiều thể riêng biệt.

1. Viêm họng cấp

Viêm họng cấp là tình trạng niêm mạc họng bị sưng viêm cấp tính. Bệnh thường xảy ra do nhiễm trùng, diễn tiến ngắn ngày và được chia thành các thể bệnh nhỏ như sau:

• Viêm họng đỏ: Viêm họng đỏ là thể bệnh thường gặp nhất của viêm họng cấp. Thể bệnh này đặc trưng bởi tình trạng toàn bộ niêm mạc họng có màu đỏ tươi và sưng nóng. Viêm họng đỏ thường bùng phát vào mùa lạnh hoặc thời điểm giao mùa.
• Viêm họng có bựa trắng (Viêm họng liên cầu): Viêm họng do liên cầu là thể viêm họng nặng, xảy ra do liên cầu khuẩn và có khả năng phát sinh các biến chứng nguy hiểm. Thể bệnh này điển hình bởi tình trạng toàn bộ niêm mạc họng bị viêm và có giả mạc màu trắng.

2. Viêm họng mãn tính

Viêm họng mãn tính có phạm vi viêm lan tỏa rộng hơn, thường xảy ra đồng thời với các bệnh hô hấp mãn tính như viêm thanh khí phế quản, viêm xoang và viêm mũi mãn tính. Ở giai đoạn mãn tính, bệnh chủ yếu khởi phát do các nguyên nhân không nhiễm trùng và được chia thành 3 thể chính:

• Viêm họng mãn tính xuất tiết: Thể bệnh này đặc trưng bởi tình trạng niêm mạc họng xuất hiện nhiều dịch nhầy trong suốt.
• Viêm họng quá phát (Viêm họng hạt): Xảy ra do viêm họng tái phát nhiều lần khiến các tổ chức bạch huyết ở thành họng phát triển thành các hạt to nhỏ, nổi cộm, không gây đau và ngứa.
• Viêm họng teo: Thể bệnh này thường gặp ở người cao tuổi và bệnh nhân bị trĩ mũi. Viêm họng teo xảy ra khi niêm mạc họng bị teo, mỏng và giảm hoạt động bài tiết dịch nhầy.

Nguyên nhân gây bệnh viêm họng

Viêm họng là hệ quả do nhiều nguyên nhân và yếu tố thuận lợi. Một số nguyên nhân gây bệnh thường gặp, bao gồm:

– Nhiễm trùng

Nhiễm trùng là nguyên nhân chủ yếu gây viêm họng cấp tính. Tác nhân gây nhiễm trùng thường là virus và chỉ có một số ít trường hợp xảy ra do vi khuẩn (viêm họng do liên cầu).

• Virus: Chủ yếu là virus cúm, sởi, adenovirus, virus APC,…
• Vi khuẩn: Liên cầu (chủ yếu là liên cầu khuẩn tan huyết nhóm A), phế cầu và sự phát triển quá mức của các loại vi khuẩn có sẵn trong khoang miệng.

– Dị ứng:

Ngoài nhiễm trùng, viêm họng cũng có thể xảy ra do dị ứng. Nếu do nguyên nhân này, bệnh thường khởi phát cùng lúc với các bệnh lý hô hấp khác như viêm mũi dị ứng, viêm xoang dị ứng, viêm kết mạc dị ứng hoặc viêm mũi họng.

• Dị ứng phấn hoa
• Dị ứng thời tiết
• Dị ứng thức ăn

– Nguyên nhân khác:

Đối với viêm họng mãn tính, bệnh còn có thể khởi phát do một số nguyên nhân khác như:

• Do các yếu tố kích thích: Niêm mạc họng có thể bị viêm mãn tính do hít phải bụi bẩn, hóa chất, uống rượu trong thời gian dài, hút thuốc lá,…
• Ảnh hưởng của một số bệnh lý khác: Viêm họng mãn tính thường là hệ quả do trào ngược dạ dày thực quản, polyp mũi, dị hình vách ngăn, viêm xoang sau, tiểu đường, suy gan,…

Ngoài các nguyên nhân trực tiếp, viêm họng có thể bùng phát khi có các yếu tố rủi ro như:

• Dưới 7 tuổi
• Người mắc các bệnh hô hấp mãn tính
• Người có hệ miễn dịch suy giảm (mắc bệnh tiểu đường, nhiễm HIV, suy nhược cơ thể,…)
• Sinh sống trong môi trường ô nhiễm
• Cơ địa dị ứng
• Tính chất công việc phải giao tiếp thường xuyên

Dấu hiệu nhận biết bệnh viêm họng cấp – mãn tính

Triệu chứng của bệnh viêm họng có sự khác biệt rõ rệt giữa giai đoạn cấp và mãn tính. Ngoài ra, mức độ triệu chứng còn tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, thể trạng và độ tuổi của từng trường hợp.

1. Triệu chứng của bệnh viêm họng cấp

Viêm họng cấp thường khởi phát đột ngột và triệu chứng có tính điển hình khá cao. Các triệu chứng thường gặp, bao gồm:

• Sốt cao từ 39 – 40 độ C, ăn ngủ kém, ớn lạnh và đau nhức cơ thể
• Cổ họng có cảm giác khô nóng, sau đó chuyển sang đau rát và đau nhói – đặc biệt khi ho và nuốt
• Ho khan
• Khàn giọng
• Ngạt tắc mũi
• Chảy nước mũi
• Quan sát niêm mạc họng nhận thấy toàn bộ cổ họng đỏ, xung huyết và phù nề
• Một số trường hợp có thể sưng hai bên amidan, bề mặt amidan có dịch nhầy trong suốt hoặc được phủ bựa trắng
• Sưng hạch cổ kèm đau nhức
• Nếu xảy ra do vi khuẩn, bệnh thường gây đau đầu nhiều, thể trạng mệt mỏi và suy giảm rõ rệt

2. Dấu hiệu nhận biết viêm họng mãn tính

Triệu chứng của viêm họng mãn tính thường khởi phát chậm nhưng có xu hướng dai dẳng và kéo dài. Ở giai đoạn này, các triệu chứng cơ năng thường có mức độ nhẹ và mờ nhạt. Tuy nhiên biểu hiện thực thể ở giai đoạn mãn tính có tính điển hình cao và khác biệt rõ rệt ở từng thể riêng biệt.

Các triệu chứng thường gặp của bệnh viêm họng mãn tính:

• Cổ họng khô, nóng rát và ngứa ngáy
• Có cảm giác vướng cổ họng – đặc biệt là sau khi ngủ dậy
• Có thói quen khạc nhổ và đằng hắng để loại bỏ dịch đờm (dịch đờm dẻo và đặc)
• Ho nhiều vào ban đêm hoặc khi thời tiết chuyển lạnh
• Nghẹn vướng khi nuốt
• Đôi khi bị khàn giọng
• Nếu bị viêm họng xuất tiết, quan sát thấy niêm mạc họng đỏ, xuất tiết nhầy, trong suốt
• Viêm họng quá phát điển hình bởi tình trạng thành họng đỏ, dày, xuất hiện các hạt nhỏ màu hồng/ đỏ, nổi cộm hơn so với vùng niêm mạc xung quanh. Người bị viêm họng hạt thường dễ buồn nôn và rất nhạy cảm ở họng.
• Tình trạng quá phát lâu ngày có thể chuyển sang thể viêm họng teo. Thể bệnh này đặc trưng bởi tình trạng niêm mạc họng trắng bệnh, có nhiều mạch máu nhỏ, nhẵn mỏng, eo họng rộng, dịch nhầy khô, biến thành vảy và dính vào niêm mạc

Bệnh viêm họng có nguy hiểm không?

Phần lớn các trường hợp bị viêm họng đều có tiến triển tốt và chỉ kéo dài trong khoảng 7 ngày. Nếu có sức đề kháng khỏe mạnh và tích cực điều trị, bệnh có thể thuyên giảm nhanh và hầu như không phát sinh biến chứng. Tuy nhiên nếu xảy ra do vi khuẩn, bệnh có khả năng gây ra một số biến chứng như:

• Viêm mũi
• Viêm phế quản
• Viêm tai
• Viêm cầu thận
• Viêm tấy xung quanh amidan
• Nhiễm trùng huyết
• Viêm hạch mủ
• Viêm thanh quản
• Viêm xoang

Đối với bệnh viêm họng do vi khuẩn, cần tích cực điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ để dự phòng biến chứng nguy hiểm. Do có mức độ nặng nề nên bệnh thường diễn tiến hơn 10 ngày mới khỏi hoàn toàn.

Viêm họng mãn tính có triệu chứng phát triển chậm và mức độ nhẹ hơn so với viêm họng mãn tính. Tuy nhiên bệnh xảy ra do nhiều nguyên nhân nên cần kết hợp điều trị triệu chứng với căn nguyên cụ thể. Nếu không xử lý và điều trị đúng cách, bệnh có thể phát triển từ thể xuất tiết, sang thể quá phát và teo.

Đối với giai đoạn mãn tính, bệnh có thể gây ra các biến chứng như:

• Viêm thanh quản mãn tính
• Viêm phế quản mãn tính
• Viêm amidan cấp tính
• Áp xe amidan
• Suy nhược cơ thể
• Suy nhược thần kinh

Mặc dù là bệnh lý thường gặp nhưng viêm họng có khả năng gây ra nhiều biến chứng nếu không được điều trị triệt để. Vì vậy khi nhận thấy cổ họng xuất hiện các biểu hiện bất thường, nên chủ động thăm khám và điều trị trong thời gian sớm nhất.

Các biện pháp điều trị bệnh viêm họng

Điều trị bệnh viêm họng phụ thuộc vào giai đoạn phát triển và nguyên nhân gây bệnh. Ngoài ra, bác sĩ có thể điều chỉnh phác đồ tùy thuộc vào mức độ đáp ứng và triệu chứng cụ thể ở từng trường hợp.

1. Điều trị bệnh viêm họng cấp tính

Đối với viêm họng cấp, cần kết hợp việc dùng thuốc với biện pháp nghỉ ngơi và giữ ấm cơ thể. Các loại thuốc được dùng trong điều trị viêm họng cấp, bao gồm:

• Thuốc hạ sốt và giảm đau: Các loại thuốc hạ sốt và giảm đau như Paracetamol, Ibuprofen,… được ưu tiên sử dụng trong điều trị viêm họng cấp. Nhóm thuốc này có tác dụng giảm đau họng, nhức mỏi, đau đầu và hạ thân nhiệt.
• Nước muối sinh lý: Sử dụng nước muối sinh lý súc miệng hằng ngày nhằm làm dịu niêm mạc hầu họng, giảm viêm và đau rát. Ngoài ra, nước muối còn hỗ trợ loại bỏ đờm ứ và vi khuẩn tích tụ trong khoang miệng.
• Thuốc corticoid: Corticoid thường được dùng ở dạng khí dung, xịt trực tiếp lên niêm mạc cổ họng nhằm giảm viêm và cải thiện một số triệu chứng như nghẹn vướng khi nuốt, đau rát, khó chịu,… Tuy nhiên corticoid có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nên chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
• Thuốc kháng sinh: Trong trường hợp khởi phát do nhiễm trùng, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc kháng sinh như Gentamicin, Amikacin và Cephalothin. Kháng sinh được sử dụng thêm ít nhất 3 ngày sau khi triệu chứng đã thuyên giảm hoàn toàn nhằm giảm nguy cơ tái nhiễm và kháng thuốc.
• Các loại thuốc khác: Dựa vào từng trường hợp cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số loại thuốc khác như thuốc kháng histamine H1, thuốc long đờm, thuốc trị ho, thuốc thông mũi,…

Hầu hết các trường hợp viêm họng cấp tính đều có đáp ứng tốt và cải thiện rõ rệt sau khi được điều trị, chăm sóc và nghỉ ngơi hợp lý.

2. Điều trị bệnh viêm họng mãn tính

Điều trị viêm họng mãn tính phức tạp hơn so với viêm họng cấp. Để quá trình điều trị đạt được kết quả tốt, cần kết hợp giữa điều trị nguyên nhân với điều trị triệu chứng.

– Điều trị nguyên nhân:

• Tích cực điều trị và xây dựng chế độ dinh dưỡng nếu bệnh khởi phát do bệnh trào ngược dạ dày thực quản.
• Giải quyết triệt để các ổ viêm ở các cơ quan hô hấp như viêm amidan, viêm xoang sau, viêm mũi,…
• Nếu có dị tật cấu trúc hoặc polyp mũi, cần can thiệp phẫu thuật nhằm đảm bảo sự lưu thông của các cơ quan hô hấp.
• Tránh tiếp xúc với các chất dị ứng như phấn hoa, mạt bụi, nấm mốc và không khí ô nhiễm.
• Cải thiện các thói quen làm tăng nguy cơ mắc bệnh như hút thuốc lá và lạm dụng rượu bia.

– Điều trị triệu chứng:

• Dung dịch kiềm BBM: Súc miệng với dung dịch kiềm nhằm giảm viêm, làm dịu cổ họng và ức chế vi khuẩn.
• Dùng thuốc SMC: SMC là thuốc bôi chứa Menthol và Salicylat Na, có tác dụng làm mát, giảm viêm và đau rát ở vổ họng. Thuốc được sử dụng bằng cách thoa hoặc chấm trực tiếp lên niêm mạc hầu họng.
• Khí dung corticoid + kháng sinh: Thuốc được sử dụng bằng cách xịt trực tiếp vào cổ họng nhằm giảm viêm và ngăn ngừa bội nhiễm. Tuy nhiên lạm dụng loại thuốc này có thể gây khô họng và gây ra nhiều biến chứng nặng nề.
• Mỡ thủy ngân 1%: Loại thuốc này được sử dụng trong giai đoạn viêm họng teo. Nếu không có đáp ứng, có thể thay thuốc bằng thuốc bôi Glycerin Iod 0.5%.
• Can thiệp thủ thuật xâm lấn: Đối với viêm họng quá phát, có thể đốt nóng, đốt điện, dùng nito lạnh hoặc laser để loại bỏ hạt lympho ở thành họng.

Phòng ngừa viêm họng bằng cách nào?

Viêm họng có khả năng tái phát cao – đặc biệt là đối với người có thể địa dị ứng, hệ miễn dịch suy giảm và sinh sống trong môi trường ô nhiễm. Vì vậy sau khi điều trị, cần thực hiện các biện pháp phòng bệnh như:

• Đeo khẩu trang khi di chuyển hoặc đến những nơi đông người. Trong trường hợp phải tiếp xúc với hóa chất và bụi bẩn thường xuyên, nên dùng khẩu trang bảo hộ để giảm nguy cơ kích ứng niêm mạc đường hô hấp.
• Giữ vệ sinh răng miệng, đồng thời cần súc miệng với nước muối 2 lần/ ngày nhằm hỗ trợ loại bỏ vi khuẩn và hạn chế các chủng vi khuẩn trong khoang miệng bùng phát quá mức.
• Uống nhiều nước và xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học nhằm nâng cao thể trạng và cải thiện chức năng miễn dịch.
• Cân nhắc phẫu thuật cắt amidan nếu bệnh tái phát nhiều lần do viêm amidan mãn tính.
• Không tiếp xúc thân mật hoặc sử dụng chung vật dụng cá nhân với người mắc các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp.
• Giữ ấm cơ thể và tăng cường bổ sung các loại thảo dược có đặc tính kháng khuẩn như tỏi, gừng, nghệ,… khi thời tiết chuyển lạnh.

Viêm họng là bệnh lý hô hấp thường gặp và có thể ảnh hưởng đến bất cứ độ tuổi nào. Thực tế cho thấy, hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều đáp ứng tốt với các biện pháp điều trị và chăm sóc khoa học. Tuy nhiên nếu chậm trễ trong việc thăm khám và xử lý, bệnh có thể tiến triển dai dẳng, tạo điều kiện bùng phát các bệnh hô hấp và tăng nguy cơ phát sinh các biến chứng nặng nề.

Bài được quan tâm nhiều: 

• • Cách chữa viêm họng tại nhà (mẹo dân gian + lời khuyên y tế)
  • Các loại thuốc trị viêm họng tốt nhất (dân gian, đông – tây y)