Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân và cách xử lý

Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì là hiện tượng bình thường, chủ yếu xảy ra do nồng độ nội tiết và hoạt động của tuyến yên – vùng dưới đồi – buồng trứng chưa thực sự ổn định. Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể là hệ quả do rối loạn ăn uống, căng thẳng thần kinh, sụt cân đột ngột,…

Kinh nguyệt xuất hiện vào độ tuổi nào?

Kinh nguyệt là hiện tượng sinh lý xảy ra ở phụ nữ không mang thai, thường xuất hiện trong độ tuổi dậy thì (từ 9 – 15 tuổi). Theo y học, kinh nguyệt thực chất là hiện tượng bong niêm mạc tử cung do sự sụt giảm đột ngột của hormone estrogen hoặc của cả estrogen và progesterone. Hiện tượng này có tính chất chu kỳ và lặp lại vào mỗi tháng.

Khi đến tuổi dậy thì, cơ thể nữ giới sẽ bắt đầu sản xuất hormone sinh dục. Loại hormone này làm cho niêm mạc tử cung trở nên dày hơn và kích thích hoạt động rụng trứng (phóng thích trứng) của hai buồng trứng. Trứng rụng gặp tinh trùng sẽ tạo thành phôi thai và phát triển trong lòng tử cung.

Tuy nhiên nếu không xảy ra hiện tượng thụ thai, trứng sẽ được đào thải ra bên ngoài cùng với lớp niêm mạc tử cung qua âm đạo – đây chính là máu kinh. Hiện tượng đào thải trứng và niêm mạc diễn ra khoảng 1 tháng/ lần và có tính chất lặp lại nhờ sự phối hợp nhịp nhàng của buồng trứng, vùng dưới đồi và tuyến yên.

Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì – Dấu hiệu nhận biết

Dậy thì là độ tuổi cơ thể có những thay đổi khác biệt về vóc dáng và cơ quan sinh sản. Ở độ tuổi này, nữ giới bắt đầu có kinh nguyệt. Chu kỳ kinh nguyệt được tính từ ngày bắt đầu của kỳ hành kinh này đến ngày đầu tiên của kỳ hành kinh kế tiếp.

Thông thường, chu kỳ kinh nguyệt kéo dài khoảng 28 ngày. Tuy nhiên trên thực tế, chu kỳ này có thể dao động từ 21 – 35 ngày tùy vào cơ địa và sức khỏe của từng trường hợp. Mỗi kỳ kinh kéo dài khoảng 3 – 7 ngày và trung bình nữ giới mất khoảng 50 – 150ml máu trong mỗi kỳ kinh.

Kinh nguyệt không chỉ là dấu hiệu cho thấy nữ giới không mang thai mà còn là yếu tố để xác định sức khỏe tổng thể và chức năng sinh sản của nữ giới. Vì vậy các bác sĩ Sản phụ khoa thường căn cứ vào đặc điểm của kinh nguyệt (vòng kinh, thời gian hành kinh, số lượng và màu sắc của máu kinh) để chẩn đoán các bệnh lý liên quan.

Tuy nhiên, tình trạng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì được xem là hiện tượng bình thường vì ở độ tuổi này nội tiết tố chưa thực sự ổn định. Các biểu hiện của chứng kinh nguyệt không đều trong độ tuổi dậy thì tương đối đa dạng phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe và nồng độ hormone của từng cá thể.

Các dấu hiệu nhận biết kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì:

• Vòng kinh không đều: Vòng kinh không đều là tình trạng thường gặp ở nữ giới trong độ tuổi dậy thì. Ở độ tuổi này, hormone chưa thực sự ổn định nên chu kỳ kinh nguyệt có thể ít hơn 21 ngày (vòng kinh mau) hoặc dài hơn 35 ngày (vòng kinh thưa).
• Thiểu kinh: Thiểu kinh là tình trạng thời gian hành kinh chỉ xảy ra dưới 2 ngày. Điều này được lý giải là do lớp niêm mạc tử cung ở nữ giới trong độ tuổi dậy thì còn khá mỏng, lượng máu kinh tương đối ít nên thời gian hành kinh không dài quá 2 ngày. Đối với trường hợp thiểu kinh, lượng máu được đào thải thường dưới 30ml.
• Vô kinh: Bao gồm 2 loại vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát. Vô kinh nguyên phát là tình trạng nữ giới chưa xuất hiện kinh nguyệt và kinh nguyệt thường đến khá muộn (từ 16 – 20 tuổi). Vô kinh thứ phát là tình trạng đã xuất hiện kinh nguyệt nhưng sau đó không có kinh trong vòng hơn 90 ngày. Trung bình, số lần hành kinh trong một năm chỉ giao động khoảng 2 – 4 lần.
• Băng kinh: Là hiện tượng máu kinh chảy ra quá nhiều và số lượng máu nhiều hơn so với kỳ hành kinh trước.
• Rong kinh: Rong kinh là hiện tượng hành kinh trên 7 ngày.
• Thống kinh: Thống kinh là tình trạng thường gặp nhất ở nữ giới trong độ tuổi dậy thì. Thống kinh biểu hiện bởi triệu chứng đau bụng dữ dội, toát mồ hôi, tụt huyết áp, da mặt xanh xao,… trước và trong khi hành kinh.
• Màu sắc máu kinh thay đổi: Thông thường, máu kinh có màu đỏ đậm hoặc hơi ngả nâu nhẹ. Tuy nhiên ở một số trường hợp, máu kinh có thể bị thay đổi màu sắc (màu hồng nhạt, đen, nâu đậm) và có hiện tượng vón cục. Hiện tượng này thường gặp ở nữ giới trong độ tuổi dậy thì và nữ giới mắc các bệnh lý phụ khoa.
• Triệu chứng tiền kinh nguyệt trở nên nghiêm trọng hơn: Trước khi hành kinh khoảng 1 tuần, cơ thể sẽ có một số biểu hiện như khó ngủ, thay đổi tâm trạng, khó chịu, xuất hiện mụn trứng cá, đau bụng,… Các triệu chứng này thường có mức độ nhẹ và thuyên giảm sau khi kết thúc kì kinh. Tuy nhiên trong độ tuổi dậy thì, các triệu chứng trên có thể xảy ra với tần suất dày đặc và mức độ nghiêm trọng gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân gây ra hiện tượng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì

Dậy thì là giai đoạn cơ thể có những thay đổi đột ngột về mặt sinh lý và tâm lý. Chính vì vậy, hiện tượng kinh nguyệt không đều ở lứa tuổi này được xem là tình trạng bình thường và hiếm khi là biểu hiện của các bệnh lý nguy hiểm.

Dưới đây là một số nguyên nhân gây ra tình trạng kinh nguyệt không đều ở nữ giới trong độ tuổi dậy thì:

1. Nội tiết chưa ổn định

Khi bước vào tuổi dậy thì, các hormone đặc trưng ở phái nữ như progesterone và estrogen có xu hướng tăng cao đột ngột. Các hormone này giúp nữ giới phát triển cơ quan sinh dục, khả năng mang thai và hình thành các đặc điểm giới tính. Tuy nhiên ở giai đoạn dậy thì, lượng hormone trong cơ thể chưa thực sự ổn định nên chu kỳ kinh nguyệt có các dấu hiệu bất thường như lượng máu quá nhiều/ quá ít, vòng kinh ngắn/ dài,…

Kinh nguyệt bị chi phối trực tiếp bởi hệ trục vùng dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng. Vào một thời điểm cụ thể trong tháng, vùng dưới đồi sẽ bắt đầu giải phóng hormone Gn-RH, sau đó hormone này kích thích tuyến yên sản sinh LH và FSH. FSH kích thước trứng ở nang noãn phát triển và gia tăng kích thước. Cùng lúc đó, LH kết hợp với FSH làm nang noãn chín hoàn toàn và kích thích hiện tượng phóng noãn.

Sau khoảng 14 ngày kể từ ngày phóng noãn (hay còn được gọi là ngày rụng trứng), hormone estrogen và progesterone sụt giảm khiến niêm mạc tử cung cùng với nang noãn được đào thải ra âm đạo (được gọi là kinh nguyệt). Hiện tượng kinh nguyệt không đều ở độ tuổi dậy thì được xác định là do một hoặc nhiều rối loạn xảy ra trong cơ chế trên.

2. Do chế độ ăn uống không phù hợp

Chế độ ăn uống không phù hợp được xem là một trong những nguyên nhân gây ra hiện tượng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì. Không giống với các độ tuổi khác, tuổi dậy thì là thời điểm cơ thể cần nhiều dinh dưỡng và năng lượng để phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần.

Chính vì vậy nếu không cung cấp đủ lượng dinh dưỡng cần thiết, cơ thể có thể bị sụt cân, phát triển chậm và ảnh hưởng đến cơ chế hình thành kinh nguyệt. Thực tế cho thấy, thói quen ăn uống không điều độ, thường xuyên bổ sung các loại thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn,… có thể khiến cơ thể thiếu hụt vi chất dinh dưỡng, dẫn đến hiện tượng mất cân bằng nội tiết tố và khiến kinh nguyệt bị rối loạn.

3. Căng thẳng thần kinh quá mức

Ở độ tuổi dậy thì, nữ giới có thể bị căng thẳng thần kinh do áp lực từ việc học và kỳ vọng từ gia đình. Không giống với những độ tuổi khác, dậy thì là thời điểm tâm lý khá nhạy cảm và dễ bị tác động bởi hành động, lời nói từ những người xung quanh. Chính vì vậy ở độ tuổi này, cả nữ giới lẫn nam giới đều dễ bị stress và gặp phải một số vấn đề tâm lý như rối loạn cảm xúc, rối loạn tâm lý, hành vi,…

Hệ thần kinh bị căng thẳng không chỉ ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng học tập mà còn tác động đến chu kỳ kinh nguyệt. Nghiên cứu cho thấy, các vấn đề tâm lý có thể ảnh hưởng đến vùng dưới đồi và tuyến yên (các cơ quan chi phối hoạt động sản sinh nội tiết của cơ thể). Hoạt động của các cơ quan này bị rối loạn dẫn đến hiện tượng vòng kinh không đều, thống kinh, thiểu kinh,…

4. Mang thai hoặc sử dụng thuốc tránh thai

Như đã đề cập, dậy thì là độ tuổi cơ thể có những thay đổi nhanh chóng về mặt thể chất lẫn tinh thần. Ở giai đoạn này, phụ huynh cần theo sát con trẻ để hướng dẫn trẻ cách chăm sóc và bảo vệ bản thân. Thực tế cho thấy, cả nam giới lẫn nữ giới ở độ tuổi này có xu hướng tò mò về những vấn đề tình dục dẫn đến tình trạng mang thai ngoài ý muốn hoặc sử dụng thuốc tránh thai quá sớm.

Khi mang thai, nang noãn sẽ kết hợp với tinh trùng tạo thành phôi. Chính vì vậy, lúc này sẽ không xảy ra hiện tượng kinh nguyệt như bình thường. Do đó ở một số trường hợp, vòng kinh dài bất thường có thể là dấu hiệu mang thai. Để chắc chắn, nữ giới có thể kiểm tra bằng cách sử dụng que thử thai.

Ngoài ra, hiện tượng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì còn có thể là tác dụng phụ do sử dụng thuốc tránh thai. Các loại thuốc này thường bổ sung estrogen cho cơ thể (dưới dạng ethinylestradiol). Thành phần này có tác dụng ức chế hoạt động bài tiết LH và FSH của tuyến yên.

Các hormone này bị ức chế dẫn đến hiện tượng nang noãn không thể phát triển và không xảy ra tình trạng phóng noãn. Nang noãn không được phóng thích vào tử cung sẽ không xảy ra hiện tượng kinh nguyệt vào mỗi tháng như bình thường.

5. Một số nguyên nhân khác

Ngoài ra, kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì còn có thể xảy ra do những nguyên nhân sau:

• Sụt cân đột ngột: Sụt cân đột ngột có thể ảnh hưởng đến nồng độ hormone estrogen và progesterone trong cơ thể. Ngoài ra, giảm cân quá mức còn khiến cơ thể bị thiếu hụt vi chất dinh dưỡng, gây rối loạn hoạt động của tuyến yên, vùng dưới đồi và làm ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): PCOS là hội chứng thường gặp ở nữ giới. Ở nữ giới mắc hội chứng này, hormone androgen tăng cao quá mức (hormone sinh dục nam). Sự gia tăng đột ngột của hormone này khiến buồng trứng xuất hiện nhiều nang noãn nhưng noãn không phát triển và hầu như không xảy ra hiện tượng phóng noãn vào mỗi tháng. PCOS là một trong những nguyên nhân phổ biến gây rối loạn kinh nguyệt và vô sinh ở nữ giới.
• Rối loạn tuyến giáp: Hormone tuyến giáp là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt của nữ giới. Hormone tuyến giáp suy giảm dẫn đến hiện tượng đa kinh, rong kinh. Ngược lại, hormone này gia tăng đột ngột có thể gây ra tình trạng vô kinh hoặc thiểu kinh.
• Một số nguyên nhân khác: Ngoài ra, chứng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì còn có thể xảy ra do một số nguyên nhân khác như tập thể dục quá sức, ảnh hưởng của một số loại thuốc, u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, thừa cân – béo phì, tác dụng phụ của thuốc Aspirin, Ibuprofen, thuốc chống trầm cảm, chống đông máu,…

Kinh nguyệt của nữ giới bị ảnh hưởng và chi phối bởi nhiều yếu tố khác nhau. Vì vậy, hiện tượng kinh nguyệt không đều có thể xảy ra do rất nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên ở độ tuổi dậy thì, nguyên nhân phổ biến nhất là do hormone chưa ổn định, rối loạn ăn uống và căng thẳng thần kinh. Các nguyên nhân khác chỉ xảy ra ở một số ít trường hợp.

Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì có sao không?

Kinh nguyệt phụ thuộc vào hệ trục chính là vùng dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng. Sự phối hợp nhịp nhàng của 3 cơ quan này chính là yếu tố cần để kinh nguyệt diễn ra theo đúng chu kì (25 – 34 ngày). Tuy nhiên ở giai đoạn mới xuất hiện kinh nguyệt, các cơ quan này chưa thực sự hoàn chỉnh dẫn đến các rối loạn trong quá trình hoạt động và gây ra hiện tượng kinh nguyệt không đều.

Chính vì vậy, tình trạng rối loạn kinh nguyệt ở tuổi dậy thì được xem là hiện tượng bình thường và hầu như không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe hay chức năng sinh sản của nữ giới. Tình trạng này có thể cải thiện dần sau 2 – 3 năm mà không cần can thiệp. Tuy nhiên nữ giới cũng có thể chủ động thay đổi lối sống để điều hòa kinh nguyệt và giảm ảnh hưởng của kỳ kinh đối với chất lượng cuộc sống.

Mặc dù ít phổ biến nhưng một số trường hợp kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì có thể là biểu hiện của nhiều vấn đề bất thường như cường giáp, suy giáp, hội chứng buồng trứng đa nang, rối loạn tâm lý, hành vi,… Chính vì vậy ở giai đoạn này, phụ huynh cần theo sát con trẻ để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường và chủ động đưa con trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa.

Cách khắc phục kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì

Kinh nguyệt ở tuổi dậy thì có thể tự thuyên giảm sau 2 – 3 năm mà không cần can thiệp. Tuy nhiên các triệu chứng này có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nữ giới. Vì vậy trong trường hợp cần thiết, nữ giới có thể áp dụng một số biện pháp khắc phục sau đây:

1. Xây dựng chế độ ăn uống khoa học

Xây dựng chế độ ăn uống khoa học có thể cải thiện các rối loạn kinh nguyệt xảy ra trong giai đoạn dậy thì. Ngoài ra, chế độ dinh dưỡng lành mạnh còn giúp cơ thể phát triển nhanh chóng, tăng cường sức khỏe và chức năng miễn dịch.

Cách ăn uống giúp điều hòa kinh nguyệt cho nữ giới ở độ tuổi dậy thì:

• Tăng cường bổ sung các nhóm thực phẩm lành mạnh như rau xanh, trái cây, nước, cá, các loại đậu, hạt, ngũ cốc,…
• Nên dùng các loại thực phẩm chứa hàm lượng sắt cao như thịt bò, hạt óc chó, gan, nghệ, củ cải, thịt gà, cá,… để thúc đẩy hoạt động tái tạo hồng cầu và ngăn ngừa hiện tượng thiếu máu do rong kinh, cường kinh kéo dài.
• Tránh sử dụng rượu bia, cà phê, nước ngọt có gas, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, món ăn chứa nhiều gia vị cay nóng, muối đường,…
• Đậu nành là một trong những loại thực phẩm tốt cho nội tiết tố của phái nữ. Vì vậy, nữ giới trong độ tuổi dậy thì nên bổ sung loại thực phẩm này vào chế độ ăn hằng ngày. Hợp chất Isoflavone trong đậu nành có tác dụng tương tự hormone estrogen được buồng trứng sản sinh.
• Cần ăn uống đủ bữa, đúng giờ, tránh tình trạng nhịn ăn và bỏ bữa.

2. Điều chỉnh thói quen sinh hoạt, tập luyện

Căng thẳng, rối loạn tâm lý, cảm xúc,… là các nguyên nhân phổ biến gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt trong giai đoạn dậy thì. Vì vậy bên cạnh việc xây dựng chế độ ăn uống, nữ giới nên điều chỉnh thói quen sinh hoạt và tập luyện. Không chỉ đem lại lợi ích đối với hệ thống nội tiết, lối sống lành mạnh còn giúp tăng cường sức khỏe, giảm căng thẳng và phòng ngừa các vấn đề tâm lý bất thường.

Thói quen sinh hoạt và tập luyện giúp cải thiện tình trạng kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì:

• Nên cân đối thời gian học tập – nghỉ ngơi. Có thể chia sẻ áp lực trong việc học với bạn bè và người thân.
• Đảm bảo ngủ đủ 7 – 9 giờ/ ngày.
• Thay đổi các thói quen xấu như hút thuốc lá, thức khuya,…
• Không nên tập thể dục quá mức. Thay vào đó, chỉ nên tập luyện trong 20 – 30 phút với các bộ môn có cường độ vừa phải như bóng rổ, bơi lội, đi bộ, chạy bộ, đạp xe và yoga.

3. Giữ vệ sinh vùng kín

Ở tuổi dậy thì, nữ giới chưa có đủ nhận thức và kinh nghiệm trong việc vệ sinh vùng kín. Chính vì vậy, phụ huynh nên hướng dẫn trẻ vệ sinh đúng cách để bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa các bệnh lý phụ khoa. Trong một số ít trường hợp, kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì có thể là hệ quả do viêm âm đạo, viêm cổ tử cung,…

Cách chăm sóc vùng kín cho nữ giới trong độ tuổi dậy thì:

• Vệ sinh vùng kín hằng ngày (1 – 2 lần) với nước sạch hoặc sử dụng các dung dịch vệ sinh dịu nhẹ.
• Khi vệ sinh, không thụt rửa quá sâu vào âm đạo. Tình trạng này có thể khiến vi nấm, virus và vi khuẩn dễ dàng xâm nhập và gây viêm nhiễm.
• Thay quần lót hằng ngày và cần giặt quần lót sạch sẽ, phơi dưới ánh nắng để tiêu diệt nấm men và vi khuẩn tích tụ.
• Sử dụng băng vệ sinh vào những ngày có kinh. Đồng thời nên thay băng và vệ sinh vùng kín sau mỗi 4 – 5 giờ – ngay cả khi chỉ ra một lượng máu kinh nhỏ.
• Mặc quần hoặc váy có chất liệu thấm hút và thoáng mát. Tránh mặc trang phục bó sát gây ẩm ướt và ngứa ngáy vùng kín.

4. Sử dụng viên uống bổ sung, thuốc giảm đau

Đối với trường hợp bị thiếu máu hoặc thống kinh, có thể sử dụng một số loại thuốc và viên uống bổ sung để cải thiện:

• Viên uống chứa sắt: Sắt là nguyên tố vi lượng cần thiết cho quá trình sản sinh hồng cầu. Đối với nữ giới bị rối loạn kinh nguyệt do thiếu máu, có thể sử dụng viên uống chứa sắt để điều hòa kinh nguyệt và cải thiện sức khỏe.
• Thuốc chống viêm, giảm đau: Nếu bị đau bụng dữ dội khi hành kinh, nữ giới có thể dùng một số loại thuốc chống viêm và giảm đau như Paracetamol, Diclofenac hoặc Spasmaverine (thuốc giảm đau chống co thắt). Các loại thuốc này đều có thể sử dụng mà không cần kê toa. Tuy nhiên để đảm bảo an toàn, nên trao đổi kỹ lưỡng với dược sĩ trước khi sử dụng.

Lưu ý: Không tự ý dùng thuốc bổ sung hormone và các loại thuốc đặc hiệu khi chưa tham vấn y khoa.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì là hiện tượng bình thường và hầu như không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Tuy nhiên ở một số trường hợp, tình trạng này có thể là biểu hiện của các bệnh phụ khoa và một số vấn đề sức khỏe bất thường.

Vì vậy, phụ huynh nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ nếu có những dấu hiệu sau:

• Không có kinh nguyệt trong vòng 90 ngày
• Vùng kín ngứa ngáy, sưng đỏ và huyết trắng có màu sắc, mùi bất thường
• Máu kinh có màu đen kèm theo mủ và có mùi hôi
• Kỳ kinh kéo dài hơn 7 ngày, máu kinh ra nhiều, bụng đau dữ dội, thể trạng suy nhược,…
• Sụt cân đột ngột, rậm lông, nổi nhiều mụn trứng cá,…

Kinh nguyệt không đều ở tuổi dậy thì có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong trường hợp tình trạng không thuyên giảm khi cải thiện tại nhà hoặc có những dấu hiệu bất thường, phụ huynh nên chủ động đưa con trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời. Đồng thời nên theo sát con cái, thấu hiểu và đồng cảm với trẻ để hạn chế các rủi ro không đáng có trong giai đoạn dậy thì.

Tham khảo thêm:

• Quan hệ xong thì có kinh nguyệt liệu có thai không?
• Hướng dẫn dùng thuốc tránh thai khẩn cấp đúng cách