Men gan cao là gì? Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Men gan cao là tình trạng số lượng enzyme được gan phóng thích vào máu vượt quá ngưỡng cho phép. Đây là dấu hiệu cho thấy tế bào gan bị tổn thương và phá hủy với tốc độ nhanh hơn bình thường. Tuy nhiên, tăng men gan có thể được kiểm soát thông qua chế độ ăn uống và sinh hoạt điều độ.

Men gan cao là gì?

Men gan là các enzyme được tế bào gan sản xuất để thanh thải độc tố, chuyển hóa, tổng hợp các chất cần thiết cho cơ thể,… Men gan được phóng thích vào máu khi tế bào gan bị tiêu hủy do quá trình lão hóa và gan tiếp tục thay thế bằng các tế bào mới. Chính vì vậy, chỉ số men gan gần như cố định ở người khỏe mạnh.

Tuy nhiên khi tế bào gan bị phá hủy liên tục do một số nguyên nhân, lượng men gan trong máu sẽ có xu hướng tăng lên đột ngột (men gan cao).

Gan giải phóng 4 loại men gan với chỉ số trong ngưỡng cho phép:

• Alkaline phosphatase (ALP) 30 – 110 UI/l
• Gama glutamyl transpeptidase (GGT) 20 – 40 UI/l
• Alanin transaminase (ALT hay còn gọi là SGPT) 20 – 40UI/l
• Aspart transaminase (AST hay còn gọi là SPOT) 20 – 40UI l

Trong đó, nồng độ AST và ALT được xem là yếu tố phản ánh khách quan nhất tình trạng sức khỏe và chức năng gan. Chỉ số men gan tăng cao là dấu hiệu cho thấy gan đang bị tổn thương và phá hủy với tốc độ nhanh hơn bình thường.

Dựa vào chỉ số men gan, men gan cao được chia thành 3 mức độ chính:

• Mức độ nhẹ: Chỉ số men gan cao hơn dưới 5 lần so với mức bình thường
• Mức độ trung bình: Chỉ số men gan tăng hơn 5 – 10 lần so với mức bình thường
• Mức độ nặng: Chỉ số men gan trong máu tăng hơn 10 lần so với mức bình thường

Đối với những trường hợp tăng nhẹ đến trung bình, chỉ số men gan trong máu có thể được điều chỉnh thông qua chế độ sinh hoạt và ăn uống. Ngược lại, người có men gan tăng cao ở mức độ nặng cần điều trị nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ để ngăn chặn tiến triển của bệnh và dự phòng các biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân khiến men gan tăng cao

Men gan tăng cao là dấu hiệu cho thấy tế bào gan bị phá hủy với tốc độ nhanh khiến một lượng lớn enzyme được phóng thích vào huyết tương. Tăng men gan có thể xảy ra nhất thời nhưng cũng có thể kéo dài dai dẳng tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể.

Các nguyên nhân phổ biến làm tăng men gan, bao gồm:

1. Viêm gan do virus

Viêm gan do virus là tình trạng tế bào gan bị tổn thương và hoại tử do nhiễm virus. Hiện nay có 5 loại virus có khả năng gây tổn thương tế bào gan, bao gồm Hepatitis A virus, Hepatitis B virus, Hepatitis C virus, Hepatitis D virus và Hepatitis E virus. Trong đó, siêu vi A và E có khả năng lây qua đường ăn uống. Các loại siêu vi còn lại có đường lây tương tự như virus HIV (lây qua đường máu, quan hệ tình dục và lây từ mẹ sang con).

Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus nhanh chóng di chuyển đến gan, phát triển mạnh và tiêu hủy tế bào dẫn đến tăng men gan. Nếu không kiểm soát kịp thời, gan có thể bị tổn thương nặng dẫn đến biến chứng viêm gan tối cấp (suy gan cấp tính) với chỉ số men gan tăng cao đột ngột.

Thông thường, men gan cao do viêm gan A và E có tính chất tạm thời. Sau khoảng vài tuần đến vài tháng, tế bào gan sẽ tự hồi phục và chỉ số men gan sẽ ổn định trở lại. Ngược lại, viêm gan B và C có mức độ nghiêm trọng, dễ diễn tiến mãn tính và khiến men gan tăng cao trong thời gian dài.

2. Tổn thương gan do rượu bia

Bia rượu được xem là nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng men gan. Khi tiêu thụ bia rượu, gan đảm nhiệm chức năng chuyển hóa ethanol (cồn) bằng cách sản xuất enzyme nhằm chuyển đổi ethanol thành acetaldehyde, sau đó quá trình oxy hóa sẽ biến đổi acetaldehyde thành acid acetic. Acid acetic nhanh chóng tạo ra năng lượng và phân hủy thành CO2.

Tuy nhiên, gan chỉ có khả năng sản xuất một lượng enzyme cố định trong một thời gian cụ thể. Vì vậy nếu dung nạp quá nhiều rượu bia, acetaldehyde có thể tích tụ trong tế bào gan, kích thích tế bào Kupffer (đại thực bào ở gan) sản sinh các thành phần trung gian gây viêm. Các thành phần này là nguyên nhân trực tiếp gây tổn thương và phá hủy mô gan, dẫn đến men gan tăng cao.

Xét nghiệm men gan ở người có thói quen dùng rượu bia thường xuyên nhận thấy nồng độ ALT tăng ít và AST tăng cao gấp 2 – 10 lần so với bình thường. Nếu không kịp thời điều chỉnh, tế bào gan có thể bị tổn thương nặng và làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm gan, gan nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư gan.

3. Tác dụng phụ của thuốc điều trị

Ngoài chức năng chuyển hóa và dự trữ thành phần dinh dưỡng có trong thức ăn, gan còn đảm nhiệm vai trò chuyển hóa thuốc. Đa phần các loại thuốc ở đường uống đều được chuyển hóa bởi các enzyme được gan sản xuất và đào thải qua đường tiết niệu.

Do đó, sử dụng thuốc quá liều hoặc dùng thuốc trong thời gian dài có thể khiến tế bào gan bị tổn thương, giảm chức năng hoạt động và phóng thích một lượng lớn men gan vào máu. Các loại thuốc có khả năng làm tăng men gan, bao gồm:

• Acetaminophen (Paracetamol) và Omeprazole (thuốc ức chế bơm proton được sử dụng để điều trị viêm loét dạ dày tá tràng) có thể gây viêm gan
• Thuốc kháng viêm nhóm steroid (Prednisone)
• Kháng sinh Tetracycline, Metronidazole, Clindamycin, Erythromycin, Ciprofloxin
• Thuốc ức chế miễn dịch Cyclosporin A
• Thuốc điều trị cao huyết áp Rosiglitazone, Methyldopa,…

4. Ảnh hưởng của bệnh lý đường mật

Ngoài ra, men gan cao cũng có thể xảy ra do các bệnh lý đường mật như teo đường mật bẩm sinh, sỏi đường mật trong gan, viêm đường mật và viêm túi mật. Các bệnh lý này có thể gây tổn thương và phá hủy tế bào gan khiến mô gan nhanh chóng bị hoại tử và phóng thích một lượng lớn enzyme vào máu.

5. Do bệnh sốt rét

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm cấp tính với tác nhân trung gian là muỗi Anopheles. Khi bị đốt, ký sinh trùng Plasmodium sẽ xâm nhập vào tuần hoàn máu và ủ bệnh từ 9 – 14 ngày. Ngoài những triệu chứng thông thường, một số trường hợp có thể bị sốt rét ác tính với các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao, vàng da, rối loạn ý thức, mật độ ký sinh trùng trong máu cao và cơ thể mệt lả.

Nếu không kịp thời kiểm soát, ký sinh trùng có thể phát triển mạnh và gây suy gan cấp – đặc biệt là đối với những trường hợp mắc bệnh gan từ trước. Tế bào gan bị tổn thương nặng do ký sinh trùng sốt rét là nguyên nhân trực tiếp làm tăng men gan đột ngột.

6. Men gan cao do xơ gan, gan nhiễm mỡ

Ngoài bệnh viêm gan do virus, men gan cao còn có thể xảy ra do gan nhiễm mỡ và xơ gan. Đây là hai bệnh lý về gan mãn tính xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau như lạm dụng rượu bia, chế độ ăn nhiều chất béo, lười vận động, viêm gan do virus không được điều trị,…

7. Một số nguyên nhân khác

Ngoài ra, men gan tăng cao còn có thể xảy ra do những nguyên nhân sau:

• Viêm gan tự miễn
• Bệnh lý tự miễn ở ruột non (Celiac)
• Ngộ độc hóa chất
• Rối loạn tuyến giáp
• Ung thư gan
• Nhiễm trùng máu

Thực tế, có rất nhiều nguyên nhân làm tăng men gan. Mức độ nghiêm trọng của tình trạng này cũng phụ thuộc vào từng nguyên nhân cụ thể.

Dấu hiệu nhận biết men gan cao

Tương tự như các vấn đề về gan khác, men gan tăng cao thường không có biểu hiện điển hình – nhất là trong trường hợp chỉ số men gan chỉ tăng nhẹ đến vừa. Tuy nhiên trong trường hợp men gan tăng cao đột ngột, bạn có thể nhận thấy một số triệu chứng như:

• Đau hạ sườn phải (vị trí của gan)
• Cơ thể sốt nhẹ, mệt mỏi và thiếu sức sống
• Đau bụng âm ỉ
• Chướng bụng
• Buồn nôn, nôn mửa
• Chán ăn, ăn uống kém
• Da nổi mụn trứng cá, mề đay mẩn ngứa
• Vàng da (chỉ gặp ở những trường hợp tăng men gan nặng)
• Nước tiểu sẫm màu và phân có màu nhạt

Triệu chứng do men gan cao dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý ở đường tiêu hóa. Chính vì vậy, rất ít trường hợp phát hiện bệnh thông qua biểu hiện lâm sàng – trừ khi bệnh đã chuyển sang giai đoạn nặng. Hầu hết người bị men gan cao đều “vô tình” phát hiện khi khám sức khỏe tổng quát.

Men gan cao có nguy hiểm không?

Men gan cao không phải là bệnh lý mà chỉ là dấu hiệu của các vấn đề ở gan như viêm gan do virus, viêm gan tự miễn, viêm gan do thuốc, bia rượu, gan nhiễm mỡ, xơ gan, suy gan và ung thư gan. Nếu không can thiệp điều trị sớm, gan có thể bị tổn thương nặng, mất hẳn chức năng hoạt động và dẫn đến tử vong.

Các nhà khoa học cũng đã chứng minh, chỉ số men gan tỷ lệ thuận với nguy cơ tử vong. Trong đó:

• ALT và AST tăng quá ngưỡng cho phép làm tăng tỷ lệ tử vong từ 21 – 78%
• Chỉ số AST tăng gấp đôi làm tăng nguy cơ tử vong lên đến 32%
• Chỉ số ALT tăng gấp đôi làm tăng tỷ lệ tử vong lên đến 21% và nguy cơ tử vong có thể lên đến 59% nếu chỉ số ALT tăng hơn gấp 4 lần so với bình thường

Ngoài ra, men gan cao còn là dấu hiệu của các bệnh nguy hiểm như viêm thận mãn tính, suy thận, nhồi máu cơ tim,… Do đó ngay khi phát hiện men gan trong máu tăng cao, cần chủ động điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ để phục hồi chức năng gan và bảo vệ tính mạng.

Chẩn đoán men gan cao bằng cách nào?

Để xác định chỉ số men gan trong cơ thể, bác sĩ thường yêu cầu xét nghiệm máu. Xét nghiệm máu giúp đánh giá chỉ số AST, ALT, GGT và ALP. Men gan cao được xác định khi các chỉ số này vượt quá ngưỡng cho phép.

Trong trường hợp xét nghiệm máu nhận thấy men gan tăng, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm khác như xét nghiệm máu để phát hiện virus gây tổn thương gan, MRI, CT, siêu âm hoặc sinh thiết gan. Các xét nghiệm này giúp xác định nguyên nhân làm tăng men gan và đánh giá mức độ tổn thương của tế bào gan.

Các phương pháp điều trị men gan cao

Điều trị men gan cao tùy thuộc vào mức độ tăng men gan và nguyên nhân cụ thể. Mục đích chính của điều trị là kiểm soát chỉ số men gan trong máu, bảo tồn tế bào gan, phục hồi chức năng gan và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Các biện pháp điều trị men gan cao phổ biến hiện nay:

1. Sử dụng thuốc điều trị

Để hạ men gan và bảo vệ tế bào gan, bác sĩ có thể chỉ định thuốc hướng gan (hepatotropes). Nhóm thuốc này có tác dụng điều chỉnh hạ men gan do viêm gan siêu vi, viêm gan do rượu, gan nhiễm mỡ và xơ gan. Đồng thời hỗ trợ làm giảm các triệu chứng do tăng men gan gây ra.

Tuy nhiên, thuốc hepatotropes chỉ có tác dụng hỗ trợ điều chỉnh men gan và bảo vệ nhu mô gan. Do đó bên cạnh nhóm thuốc này, bác sĩ sẽ dựa vào nguyên nhân khiến men gan tăng cao để chỉ định loại thuốc phù hợp như thuốc kháng virus, thuốc corticosteroid,… Ngoài thuốc điều trị, bác sĩ cũng có thể yêu cầu sử dụng một số viên uống hỗ trợ chứa arginine, vitamin và khoáng chất để phục hồi, tái tạo nhu mô gan.

Lưu ý: Tránh tình trạng tự sử dụng thuốc bổ gan và mát gan không rõ nguồn gốc trên thị trường. Hiện nay, có nhiều loại TPCN chưa được kiểm định về chất lượng và độ an toàn đối với người dùng. Sử dụng các sản phẩm này có thể làm gián đoạn quá trình điều trị hoặc thậm chí khiến gan bị tổn thương nặng nề hơn.

2. Từ bỏ bia rượu – Cách hạ men gan hiệu quả

Thực tế cho thấy, phần lớn những trường hợp bị tăng men gan đều xảy ra do thói quen sử dụng bia rượu. Do đó, ngưng bia rượu có thể điều chỉnh men gan và tạo điều kiện để tế bào gan phục hồi, tái tạo.

Người bị tăng men gan do virus, thuốc, gan nhiễm mỡ, ung thư gan,… cũng cần hạn chế thức uống chứa cồn. Ethanol (cồn) trong bia rượu có thể thúc đẩy quá trình phá hủy nhu mô gan khiến gan bị tổn thương nặng, mất khả năng hồi phục và suy giảm chức năng nghiêm trọng.

Ngoài ra, thói quen dùng bia rượu còn là nguyên nhân gây ra các bệnh lý nguy hiểm như ung thư thực quản, loét dạ dày tá tràng, ung thư dạ dày và xuất huyết tiêu hóa. Vì vậy để hạ men gan và bảo vệ sức khỏe, cần kiêng cử bia rượu tuyệt đối.

3. Điều chỉnh thói quen ăn uống

Thói quen ăn uống là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tổng thể nói chung và chức năng gan nói riêng. Đa phần những người có chỉ số men gan cao đều có thói quen ăn uống không điều độ, chế độ ăn ít chất xơ, nhiều chất béo, ăn uống quá mức,… Các thói quen ăn uống không lành mạnh khiến gan luôn trong trạng thái “quá tải” và không có thời gian tái tạo các nhu mô bị phá hủy.

Vì vậy để hạ men gan, cần thiết lập chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh:

• Tăng lượng chất xơ trong mỗi bữa ăn có thể giảm men gan và điều hòa lượng cholesterol trong máu. Ngoài ra, chất xơ còn giúp thanh lọc độc tố, giảm lượng mỡ tích trữ trong mô gan, quét sạch mạch máu và tăng cường chức năng của các cơ quan tiêu hóa.
• Cân đối lượng đạm trong chế độ ăn, nên ưu tiên dùng các loại thực phẩm có lượng đạm vừa phải như thịt gà, cá hồi, tôm, mực. Hạn chế sử dụng thực phẩm chứa quá nhiều protein như thịt bò, nội tạng động vật,…
• Tránh sử dụng thức ăn nhanh, thực phẩm chứa nhiều chất béo, bia rượu và thực phẩm chế biến sẵn. Gia vị, chất bảo quản, dầu mỡ và hương liệu trong các loại thực phẩm này có thể gây tích tụ độc tố lên gan và khiến cơ quan này chậm phục hồi, tái tạo.
• Có thể thúc đẩy tốc độ phục hồi nhu mô gan bằng cách bổ sung các loại thực phẩm chứa nhiều chất chống oxy hóa như việt quất, nho xanh, dâu tây, củ nghệ, lựu,… Hợp chất thực vật trong các loại thực phẩm này có tác dụng tiêu trừ gốc tự do, bảo vệ tế bào gan và làm chậm quá trình phá hủy nhu mô gan.
• Dùng 1 tách cà phê ít đường vào mỗi buổi sáng có thể hạ men gan hiệu quả. Nghiên cứu cho thấy, cà phê giúp giảm lượng chất béo, collagen tích trữ tại gan và cải thiện hiện tượng viêm đáng kể.
• Ngoài ra trong thời gian điều trị men gan tăng cao, cần tránh dùng thực phẩm dễ gây dị ứng, hạn chế sử dụng thực phẩm sống, tái, tránh bỏ bữa hoặc ăn uống quá mức. Tiếp tục duy trì những thói quen này tác động tiêu cực đến quá trình tái tạo, phục hồi nhu mô gan và có thể khiến men gan tiếp tục tăng cao.

Đối với những người bị bệnh gan mãn tính (viêm gan mãn tính, gan nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư gan), cần trao đổi với bác sĩ dinh dưỡng để được tư vấn cách xây dựng thực đơn ăn uống phù hợp.

4. Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục thường xuyên là một trong những biện pháp để duy trì lá gan khỏe mạnh. Trong trường hợp gan bị tổn thương, hoạt động thể chất đều đặn có thể tăng cường hệ miễn dịch, đẩy nhanh quá trình phục hồi tế bào gan, ức chế virus và các tác nhân gây hại.

Bên cạnh đó, vận động còn giúp tiêu hao năng lượng, giảm chất béo tích trữ tại gan và phòng ngừa thừa cân – béo phì (yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan). Đồng thời giảm nhẹ các triệu chứng do men gan tăng cao gây ra như mệt mỏi, chậm tiêu, đầy bụng, buồn nôn, chán ăn, nôn mửa,…

Do đó bên cạnh sử dụng thuốc và điều chỉnh thói quen ăn uống, cần dành ít nhất 15 – 20 phút/ ngày để tập thể dục thể thao. Tuy nhiên, không nên tập các bộ môn có cường độ mạnh. Thay vào đó, cần lựa chọn bộ môn có cường độ vừa phải và phù hợp với thể trạng.

5. Hạn chế sử dụng thuốc và tiếp xúc với hóa chất

Khi bị men gan cao, tránh tự ý sử dụng thuốc – ngay cả thuốc không kê toa, viên uống bổ sung và TPCN có nguồn gốc từ thiên nhiên. Thay vào đó, nên thông báo với bác sĩ tình trạng sức khỏe để được chỉ định loại thuốc và cân chỉnh liều lượng phù hợp. Đồng thời ưu tiên sử dụng thuốc tại chỗ (xịt, dán, bôi,…) thay vì thuốc uống để tránh làm tăng áp lực lên gan.

Bên cạnh đó, cần hạn chế tiếp xúc với hóa chất gây hại. Ngoài chức năng chuyển hóa thức ăn, gan còn giữ nhiệm vụ thanh thải độc tố. Thường xuyên tiếp xúc với hóa chất độc hại có thể khiến gan bị tổn thương nặng và không thể hồi phục các tế bào lão hóa.

Đối với những trường hợp tăng men gan nhẹ, việc điều chỉnh chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt có giúp men gan trở về mức cân bằng chỉ trong thời gian ngắn. Tuy nhiên nếu men gan tăng ở mức độ trung bình đến nghiêm trọng, bạn cần kết hợp giữa lối sống khoa học và sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.

Men gan cao là dấu hiệu cho thấy tế bào gan bị tổn thương và phá hủy nghiêm trọng. Do đó ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường, nên chủ động thăm khám và điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ. Tăng men gan kéo dài có thể dẫn đến các bệnh về gan nghiêm trọng như xơ gan, suy gan, ung thư gan hoặc thậm chí là tử vong.