Phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa mới nhất theo Bộ Y Tế

Xuất huyết tiêu hóa là tình trạng loét dạ dày tá tràng bị chảy máu bởi các ổ loét ăn thủng mạch máu ở thành dạ dày. Do đó, việc áp dụng phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa nhanh chóng là điều hết sức cần thiết. Phác đồ điều trị này do Bộ Y tế ban hành và được xem là quy chuẩn áp dụng chung cho bệnh nhân bị mắc bệnh xuất huyết tiêu hóa dạ dày.

Tìm hiểu chung về bệnh xuất huyết tiêu hóa

Xuất huyết tiêu hóa là tình trạng máu thoát ra khỏi lòng mạch và chảy vào trong ống tiêu hóa. Hiện tượng này có thể gặp ở bất kỳ phân đoạn nào của đường tiêu hóa như thực quản, dạ dày, ruột hoặc hậu môn.

Đây có thể là hệ quả của các bệnh lý liên quan đến hệ thống tiêu hóa không được kiểm soát. Tùy vào mức độ tổn thương của niêm mạc đường tiêu hóa mà tình trạng xuất huyết có thể xảy ra với mức độ từ nhẹ đến nặng hoặc thậm chí có thể gây sốc.

Xuất huyết tiêu hóa có triệu chứng đặc trưng là nôn ra máu và đại tiện ra máu. Dựa vào vị trí xuất huyết trong ống tiêu hóa mà tình trạng này sẽ được chia làm 2 dạng:

• Xuất huyết tiêu hóa trên: Tình trạng này sẽ  xảy ra từ thực quản kéo dài cho tới vị trí D4 trên dây chằng Triez và là ranh giới để phân chia tá tràng với hỗng tràng.
• Xuất huyết tiêu hóa dưới: Tình trạng này kích hoạt từ dây chằng Triez kéo dài cho tới hậu môn.

Xuất huyết tiêu hóa là một dạng cấp cứu y tế nghiêm trọng cần được can thiệp kịp thời, nếu không có thể gây ra những biến chứng sau đây:

• Thiếu máu lên não gây nhũn não.
• Nhồi máu cơ tim với bệnh nhân mắc bệnh tim mạch.
• Chảy máu kéo dài dẫn tới mất máu và có nguy cơ dẫn tới tử vong.

Phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa mới nhất theo Bộ Y Tế

Để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, trước tiên bệnh nhân sẽ được bác sĩ chỉ định thăm khám lâm sàng và thực hiện các chẩn đoán để xác định được mức độ nghiêm trọng. Tùy vào mức độ nặng hay nhẹ sẽ có phác đồ điều trị phù hợp nhất.

1. Chẩn đoán xuất huyết tiêu hóa

Hiện nay có rất nhiều phương pháp chẩn đoán, cụ thể là:

1.1. Chẩn đoán xác định

• Điển hình: Bao gồm các triệu chứng như nôn ra máu, đại tiện phân đen, xuất huyết các dấu hiệu mất máu cấp.
• Không điển hình: Bệnh nhân chỉ có biểu hiện mất máu cấp mà không nhận thấy các triệu chứng điển hình. Khi đó, bác sĩ sẽ đặt ống thông dạ dày để kiểm tra, thăm khám trực tràng để tìm dấu hiệu phân đen và kết hợp với nội soi dạ dày tá tràng nếu có nghi ngờ xuất hiện tiêu hóa trên.

1.2. Chẩn đoán phân biệt

Đối với tình trạng xuất huyết nặng sẽ được xác định trong trường hợp:

• Dòng chảy của máu ở trạng thái không ổn định: Hạ huyết áp tư thế và sốc mất máu kèm theo các biểu hiện như tụt huyết áp, da lạnh, rối loạn ý thức, tiểu ít.
• Lượng máu bị hao hụt khoảng trên 500ml hoặc người bệnh phải truyền nhiều hơn 5 đơn vị máu/ 24 giờ.
• Bệnh nhân bị chảy máu tươi ngay sau khi đặt ống thông dạ dày hoặc đại tiện có nước màu đỏ trong phân.
• Các chỉ số Hct dưới 20%, HC dưới 2tr/L và Hb dưới 7g/dL.
• Các vấn đề sức khỏe kết hợp: Bệnh suy tim, mạch vành hay đối tượng người bệnh trên 60 tuổi.

1.3. Đánh giá nguy cơ chảy máu tái phát và mức độ nặng

• Những triệu chứng cho thấy chảy máu đang tiếp diễn hoặc tái phát: Huyết áp có sự dao động, bị mắc kẹt hay tụt dần hoặc mạch có dấu hiệu tăng dần.
• Nội soi tiêu hóa: Đánh giá kết quả dựa vào bảng phân loại Forrest hoặc thang điểm Rockall.

1.4. Chẩn đoán nguyên nhân

• Căn cứ dựa trên: Thăm khám lâm sàng, hỏi tiền sử bệnh lý và nội soi tiêu hóa.
• Nếu tình trạng bệnh nhân đã được ổn định thì sẽ tiến hành thực hiện nội soi thực quản và dạ dày tá tràng càng sớm càng tốt với mục đích là chẩn đoán nguyên nhân và can thiệp điều trị cầm máu.
• Nguyên nhân chính gây xuất huyết tiêu hóa: Loét dạ dày tá tràng, giãn vỡ tĩnh mạch thực quản và chảy máu viêm dạ dày – tá tràng.
• Nguyên nhân khác: Bệnh Crohn, hội chứng Mallory Weiss, u lành tính ở đường tiêu hóa, dị dạng mạch,…

2. Phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa

Phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa phải có sự kết hợp giữa các biện pháp hồi sức, biện pháp cầm máu và việc điều trị nguyên nhân.

2.1. Biện pháp hồi sức

Biện pháp này bao gồm các động tác cấp cứu cơ bản như:

• Đặt người bệnh nằm ở tư thế đầu thấp, cần chú ý đến việc ngăn ngừa nguy cơ sặc phổi.
• Thở oxy mũi từ 2 – 6l/ phút.
• Đặt nội khí quản trong trường hợp có nguy cơ trào ngược vào phổi hoặc suy hô hấp, rối loạn ý thức.
• Thực hiện đặt 2 đường truyền tĩnh mạch chắc chắn và có đủ độ lớn. Đặt catheter tĩnh mạch trung tâm rồi tiến hành đo áp lực tĩnh mạch trung tâm trong trường hợp có suy tim.
• Đặt một ống thông tiểu để theo dõi lượng nước tiểu.
• Đặt một ống thông dạ dày và tiến hành rửa sạch máu trong dạ dày.
• Tiến hành lấy máu để làm xét nghiệm và làm điện tim.

Hồi phục thể tích và chống sốc

• Ưu tiên bù lại lượng dịch bị mất và tái hồi lại tình trạng huyết động.
• Truyền dịch: Đa số người bệnh sẽ được truyền dịch khoảng 1 – 2 lít dịch muối đẳng trương giúp điều chỉnh lại thể tích dịch bị mất đi.
• Sau khi truyền dịch muối đẳng trương với tổng liều lượng là 50ml/kg nhưng người bệnh vẫn còn bị sốc thì tiếp tục truyền thêm dung dịch keo.
• Căn cứ vào mức độ mất máu và tình trạng tim mạch của người bệnh để chủ động điều chỉnh lại số lượng cũng như tốc độ truyền.
• Mục đích của biện pháp: Giúp người bệnh thoát sốc (da ấm trở lại, huyết áp tối đa trên 90, nước tiểu trên 30ml/ giờ, hết kích thích).
• Lưu ý: Trường hợp bệnh nhân bị xuất huyết tiêu hóa do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản thì không nên nâng huyết áp lên quá cao vì sẽ làm tăng nguy cơ chảy máu tái phát do làm tăng áp lực lên tĩnh mạch cửa.
• Cần phải theo dõi sát mạch, huyết áp và nghe phổi, nhất là ở bệnh nhân có bệnh tim mạch.

Truyền máu

• Được áp dụng với bệnh nhân bị chảy máu nặng hoặc đang ở mức tiến triển với mục đích là huyết động được ổn định và hematocrit trên 25%. Đối với người già mắc bệnh lý mạch vành hay suy hô hấp thì hematocrit phải đạt trên mức 30%.
• Trường hợp bị rối loạn đông máu do khối tiểu cầu hoặc huyết tương tươi có dấu hiệu đông lạnh.

2.2. Điều trị cầm máu theo nguyên nhân

Nội soi dạ dày là phương pháp đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị cầm máu theo từng nguyên nhân cụ thể. Khi đó cần phải được tiến hành sớm đến khi nhận thấy tình trạng người bệnh dần được ổn định trở lại.

Nguyên nhân cụ thể:

• Viêm dạ dày tá tràng cấp: Cắt bỏ các tác nhân gây kích thích và sử dụng omeprazol tiêm bolus tĩnh mạch 80 mg rồi truyền tĩnh mạch 8 mg/giờ. Nếu tình trạng chảy máu vẫn tiếp diễn thì có thể
• Loét dạ dày tá tràng: Can thiệp nội soi kết hợp với dùng thuốc ức chế bài tiết dịch vị omeprazol tiêm tĩnh mạch 80 mg. Tiếp tục truyền tĩnh mạch khoảng 8 mg/giờ. Trong trường hợp bị chảy máu nặng, dai dẳng nhưng điều trị nội soi thất bại thì nên cân nhắc phẫu thuật sớm, kết hợp truyền tĩnh mạch somatostatin với liều lượng tương tự.
• Vỡ giãn tĩnh mạch thực quản: Can thiệp nội soi kết hợp với sử dụng thuốc để làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa. Chỉ định sử dụng một trong các loại thuốc sau đây: somatostatin (tiêm bolus tĩnh mạch 0,25mg, sau đó truyền tĩnh mạch 6mg/24 giờ), terlipressin (1mg x 4 lần/24 giờ), terlipressin (1mg x 4 lần/24 giờ).

Đối với trường hợp bệnh nhân bị chảy máu nặng chưa thể nội soi để xác định nguyên nhân hoặc không thể phân biệt được nguyên nhân gây chảy máu thì cần phải điều trị phối hợp:

• Truyền dịch và máu để chống sốc.
• Truyền tĩnh mạch kết hợp với sử dụng thuốc ức chế bài tiết dịch vị (omeprazol tiêm bolus tĩnh mạch 80mg rồi truyền tĩnh mạch 8mg/ giờ) và sử dụng thuốc để làm giảm áp lực của tĩnh mạch cửa (somatostatin tiêm bolus tĩnh mạch 0,25mg, sau đó truyền tĩnh mạch 6mg/24 giờ hay terlipressin 1mg x 4 lần/24 giờ).

Lời khuyên dành cho người bị xuất huyết tiêu hóa

Xuất huyết tiêu hóa là bệnh lý nghiêm trọng gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Vì vậy, khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường liên quan đến xuất huyết tiêu hóa, người bệnh cần chủ động đến bệnh viện để được bác sĩ chẩn đoán và điều trị.

Ngoài ra, việc ngừng sử dụng một số loại thuốc Tây có thể sẽ khiến cho tình trạng xuất huyết trở nên nghiêm trọng hơn, thường gặp nhất là:

• Thuốc làm loãng máu: Warafin là loại điển hình nhất. Thuốc này có thể làm gián đoạn quá trình đông máu tự nhiên, làm tăng nguy cơ xuất huyết hoặc khiến cho tình trạng xuất huyết tiêu hóa trở nên nghiêm trọng.
• Aspirin: Thuốc này có thể khiến cho quá trình lưu thông tiểu cầu bị gián đoạn, khiến cho tình trạng xuất huyết trở nên nghiêm trọng hơn. Do đó nên sử dụng thuốc cho đến khi các triệu chứng xuất huyết tiêu hóa đã được chữa khỏi hoàn toàn.
• Ibuprofen và các loại NSAID khác: Nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa ở nhiều người bệnh có thể liên quan đến nhóm thuốc này. Vì vậy, nếu thường xuyên dùng các loại thuốc này thì nên cân nhắc dừng thuốc ngay hoặc trao đổi thêm với bác sĩ về vấn đề này.

Chăm sóc và phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa

Như đã được đề cập, xuất huyết tiêu hóa là bệnh lý gây nguy hiểm. Bên cạnh việc điều trị theo phác đồ của Bộ Y tế thì người bệnh cũng cần thực hiện các biện pháp chăm sóc và dự phòng tại nhà để hỗ trợ quá trình điều trị được rút ngắn thời gian.

1. Chăm sóc tại nhà

Thực hiện các biện pháp chăm sóc tại nhà sẽ giúp cho các tổn thương nhanh chóng được phục hồi thông qua cách thực hiện như sau:

• Sử dụng khăn ấm chườm lên bụng giúp giảm đau do triệu chứng của bệnh hoặc do phẫu thuật gây ra.
• Dành nhiều thời gian để nghỉ ngơi với không gian yên tĩnh. Nên nằm ở tư thế ngửa người, giữ thẳng lưng ở trên giường phẳng và chú ý không kê gối đầu.
• Ăn các loại thực phẩm nhẹ, dễ tiêu hóa như cháo loãng, súp, canh hầm nhừ, uống sữa. Chỉ nên ăn với lượng thức ăn ít và tránh để cho bụng quá đói hoặc quá no.
• Luôn giữ cho tinh thần được thư giãn thoải mái bằng cách nghe nhạc, đọc báo, trò chuyện cùng người thân. Tránh áp lực, căng thẳng hay suy nghĩ nhiều.
• Tuyệt đối không nên vận động mạnh hay di chuyển nhiều.

2. Phòng ngừa nguy cơ tái phát

Để tránh cho tình trạng xuất huyết tiêu hóa tái phát, người bệnh cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh như sau:

• Bổ sung các loại thực phẩm giàu chất xơ cùng với rau củ quả tươi vào khẩu phần ăn hàng ngày.
• Tăng cường bổ sung lượng nước cho cơ thể từ 2 – 2,5 lít nhằm giúp cho hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn.
• Tuyệt đối không sử dụng các thức uống có chứa chất kích thích như rượu bia, cà phê, trà đặc. Đồng thời hạn chế dung nạp các loại thức ăn nhanh, thức ăn chứa nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn,…
• Duy trì thói quen ăn uống đúng giờ, đủ bữa. Có thể chia nhỏ thức ăn ra 5 – 6 bữa để làm giảm áp lực cho cơ quan tiêu hóa.
• Duy trì lối sống lành mạnh bằng cách ngủ đúng giờ, đủ giấc, cân bằng giữa thời gian làm việc và nghỉ ngơi. Đồng thời rèn luyện thể dục thể thao đều đặn mỗi ngày để nâng cao sức đề kháng cho cơ thể.

Trên đây bài viết đã tổng hợp chi tiết về phác đồ điều trị xuất huyết tiêu hóa mới nhất theo Bộ Y Tế cùng với các biện pháp chăm sóc và cách phòng ngừa bệnh hiệu quả mà bạn có thể tham khảo. Để tránh mắc phải những biến chứng gây nguy hiểm, người bệnh nên chủ động tìm gặp bác sĩ để thăm và được xây dụng phác đồ điều trị hiệu quả.