Tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm và giải pháp trị liệu an toàn hiệu quả

Tại sao thuốc chống trầm cảm làm tăng nguy cơ tự tử? Có giải pháp an toàn và hiệu quả hơn không?

Trên mỗi bao bì của thuốc chống trầm cảm bất kỳ đều có một cảnh báo nguy hiểm về việc sử dụng thuốc có thể làm gia tăng suy nghĩ và hành vi tự sát? Tại sao lại như vậy và liệu chứng trầm cảm có phương pháp nào điều trị an toàn và hiệu quả hơn mà không có tác dụng phụ không?

Bài viết dưới đây chúng tôi sẽ tập trung làm rõ hơn về các tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm và đưa ra một vài giải pháp an toàn cho người sử dụng. Cụ thể là nhóm thuốc chống trầm cảm SSRI – các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc. Đây là loại thuốc chống trầm cảm kê đơn phổ biến nhất hiện nay. Chúng có khả năng cải thiện tâm trạng tốt và ít tác dụng phụ hơn những loại thuốc khác. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng thuốc, người ta cũng ghi nhận một tác dụng phụ nguy hiểm là chúng làm gia tăng suy nghĩ và hành vi tự sát ở người trẻ tuổi. 

Bệnh trầm cảm khi nào cần sử dụng thuốc?

Trầm cảm là chứng bệnh rối loạn tâm trạng làm ảnh hưởng đến cảm giác, hành xử và suy nghĩ của người bệnh. Người mắc trầm cảm thường có tâm trạng buồn bã, mất động lực, giảm hứng thú trong mọi việc, kể cả những hoạt động yêu thích trước đây. 

Bệnh được chia thành 3 mức độ nặng nhẹ khác nhau. Ở cấp độ nhẹ, người bệnh có thể không cần sử dụng thuốc nhưng cần sự quan tâm, giúp đỡ của người nhà và bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Ở mức độ trung bình và mức độ nặng, trị bệnh theo phương pháp tây Y sẽ phải sử dụng thuốc. 

Ở cấp độ thứ 3, người bệnh thường có ý định tự tử hoặc suy nghĩ, hành động tiêu cực làm đau bản thân mình, người thân. Ước tính mỗi năm có khoảng 35.000-40.000 người tự sát vì trầm cảm. Người bệnh sử dụng thuốc chống trầm cảm với hy vọng giảm bớt các suy nghĩ và hành vi tiêu cực, đặc biệt là tự tử, nhưng liệu thuốc chống trầm cảm có làm được điều này?

Cơ chế điều trị trầm cảm của nhóm thuốc SSRI

Nhóm thuốc chống trầm cảm SSRI là loại thuốc kê đơn được thế giới sử dụng nhiều nhất hiện nay. Chúng có thể làm dịu các triệu chứng của bệnh trầm cảm ở mức độ trung bình đến nặng, tương đối an toàn và thường ít gây ra tác dụng phụ hơn các loại thuốc chống trầm cảm khác. 

Trong nhóm thuốc SSRI có một hoạt chất quan trọng mang tên Serotonin. Đây là một chất dẫn truyền thần kinh tập có trong cơ thể con người. Chúng tập trung chủ yếu ở hệ thần kinh trung ương, ngoài ra còn có tiểu cầu máu, hệ tiêu hóa và một số mô tổ chức khác. 

Serotonin có ảnh hưởng khá phong phú đến cơ thể, ảnh hưởng đến khẩu vị, chế độ ăn, điều hòa giấc ngủ, điều hòa tâm trạng con người. Trong não bộ, Serotonin đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn truyền từ những tế bào thần kinh, chúng dẫn truyền từ nơron này sang các nơron khác. Từ đó các tín hiệu được lan truyền đi trong não. Đồng thời, điều hòa bớt tính cực đoan của hóa chất dẫn truyền thần kinh khác của cả 2 hệ là hệ giao cảm và hệ đối giao cảm. 

Một số nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, Serotonin có ảnh hưởng đến chất lượng của sự thư thái và niềm hạnh phúc của con người. Và chứng trầm cảm có liên quan đến nồng độ Serotonin trong não giảm. Khi đó, con người ta sẽ cảm thấy người thẫn thờ, giảm hoạt động, mất hứng thú, hệ thần kinh không được vui vẻ. 

Quay trở lại cơ chế điều trị trầm cảm của nhóm thuốc SSRI. Nhóm thuốc SSRI điều trị trầm cảm bằng cách tăng mức độ Serotonin trong não với hy vọng rằng, khi nồng độ Serotonin trong não được cải thiện thì tình trạng trầm cảm cũng được cải thiện. 

Nhóm thuốc SSRI có tác dụng ngăn chặn sự tái hấp thu Serotonin đi vào tế bào thần kinh. Điều này làm cho Serotonin có sẵn nhiều hơn trong não để cải thiện việc truyền tải thông điệp giữa các tế bào thần kinh. SSRI có tính chọn lọc vì chúng chủ yếu ảnh hưởng đến serotonin chứ không phải các chất dẫn truyền thần kinh khác.

Tác dụng phụ của nhóm thuốc chống trầm cảm SSRI

Tác dụng phụ thường gặp

Sự tương tác của thuốc chống trầm cảm với mỗi người có thể khác nhau. Dưới đây là một số tác dụng phụ thường gặp nhất ở nhóm thuốc SSRI: 

• Cảm thấy kích động, run rẩy hoặc lo lắng
• Gặp các vấn đề về tiêu hóa: Khó tiêu, tiêu chảy hoặc táo bón
• Chán ăn và sụt cân
• Chóng mặt, mờ mắt, khô miệng, đau đầu. 
• Đổ quá nhiều mồ hôi
• Khó ngủ (mất ngủ) hoặc buồn ngủ
• Giảm ham muốn tình dục, khó đạt được cực khoái khi QHTD, rối loạn cương dương (ở nam giới). 

Tác dụng phụ ít gặp

Các tác dụng phụ ít gặp hơn của nhóm thuốc SSRI có thể bao gồm:

• Dễ bị bầm tím hoặc chảy máu, bao gồm nôn ra máu hoặc  máu trong phân của bạn.
• Sự hoang mang.
• Cử động khó khăn: Cảm thấy cứng hoặc run.
• Nhìn hoặc nghe thấy những thứ không có thật (ảo giác)
• Không thể đi tiểu

Hãy chia sẻ với bác sĩ của bạn hoặc đến ngay bệnh viện gần nhất nếu bạn nôn ra máu, có máu trong phân hoặc khó đi tiểu.

Nói chung, tác dụng phụ của thuốc SSRI có thể sẽ cải thiện sau vài tuần sử dụng. Tuy nhiên, nếu bạn gặp vấn đề cấp bách, hãy trao đổi ngay với bác sĩ của bạn. 

Ngoài ra, khi sử dụng thuốc chống trầm cảm, bạn nên cho bác sĩ biết các loại thuốc Tây y bạn cũng đang sử dụng để tránh tình trạng các thuốc có phản ứng, tương tác với nhau. 

Hội chứng serotonin

Đây là một tác dụng phụ không phổ biến nhưng có khả năng gây ảnh hưởng nghiêm trọng. Hội chứng Serotonin thường xảy ra khi người bệnh sử dụng kết hợp nhóm thuốc SSRI cùng với thuốc khác cũng có tác dụng làm tăng mức serotonin. 

Các triệu chứng của hội chứng serotonin bao gồm: Hoang mang, kích động, cơ bắp co giật, đổ mồ hôi, rùng mình, tiêu chảy. Nếu có các triệu chứng này, bạn nên ngưng sử dụng thuốc và trao đổi với bác sĩ. 

Ở tình trạng nặng, bệnh nhân có thể sốt trên 38 độ C, co giật, loạn nhịp tim, mất ý thức. Hãy gọi cấp cứu ngay nếu thấy các dấu hiệu này xảy ra. 

Hạ natri máu

Triệu chứng giảm nồng độ Natri trong máu thường gặp ở người cao tuổi dùng khi sử dụng nhóm thuốc SSRI. Điều này có thể dẫn đến sự tích tụ chất lỏng bên trong các tế bào của cơ thể do thuốc SSRI đã tác động đến một hormone giúp điều chỉnh mức natri và chất lỏng trong cơ thể. 

Các dấu hiệu hạ natri nhẹ trong máu khá giống với tác dụng phụ của nhóm thuốc SSRI gồm có: Cảm thấy mệt mỏi, đau đầu, đau cơ, giảm cảm giác thèm ăn, hoang mang. Nếu thấy các dấu hiệu này hãy trao đổi với bác sĩ ngay. 

Hạ natri máu nghiêm trọng có thể gây ra các triệu chứng nặng hơn: Cảm thấy bơ phờ và mệt mỏi, mất phương hướng, bị kích động, rối loạn tâm thần, co giật. Nghiêm trọng hơn cả là ngừng thở hoặc hôn mê. Trong trường hợp này, người thân cần gọi cấp cứu ngay lập tức. 

Làm gia tăng suy nghĩ và hành vi tự sát

Trong quá trình sử dụng người ta đã ghi nhận một tác dụng phụ nguy hiểm ở nhóm thuốc SSRI nói riêng và các loại thuốc chống trầm cảm nói chung là chúng làm gia tăng suy nghĩ và hành vi tự sát. Đặc biệt là ở trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên dưới 25 tuổi. Nguy cơ này gia tăng ở các liệu trình sử dụng thuốc ngắn hạn, đặc biệt là những tuần đầu sử dụng thuốc. 

Từ những năm đầu thập niên 2000, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ – FDA đã ghi nhận nguy cơ này và yêu cầu tất cả các nhà sản xuất thuốc chống trầm cảm phải dán nhãn cảnh báo black box warning (một loại cảnh báo cao nhất về mức độ nguy hiểm của thuốc) trên bao bì sản phẩm. 

Hiện tại người ta chưa tìm được nguyên nhân chính xác gây ra tác dụng phụ này nhưng có 2 giả thuyết được đặt ra để lý giải cho vấn đề này: 

Một là, các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, người trẻ tuổi sử dụng thuốc chống trầm cảm sẽ dễ bị kích thích hơn và có xu hướng bạo lực hơn. Từ đó, dẫn đến suy nghĩ hoặc hành vi tự tử. 

Hai là, dưới 25 tuổi, não bộ của con người chưa được phát triển toàn diện nên hành vi và suy nghĩ cũng chưa được chín chắn. Bởi vậy, các hoạt chất trong thuốc chống trầm cảm làm thay đổi các chất hóa học trong não sẽ ảnh hưởng đến người trẻ nhiều hơn. 

Làm thế nào để giảm suy nghĩ và hành vi tự tử khi sử dụng thuốc chống trầm cảm?

• Người bệnh hoặc người nhà hãy đảm bảo rằng mình hiểu rõ nguy cơ này trước khi sử dụng thuốc. Thông thường, các bác sĩ sẽ cho bạn biết các tác dụng phụ của thuốc trước khi sử dụng. 
• Chú ý đến những thay đổi về hành vi hay suy nghĩ của mình khi sử dụng thuốc. Chia sẻ với người thân nếu như bạn thấy các dấu hiệu dưới đây: 

• Lo âu, lo lắng, bồn chồn không yên
• Dễ bị kích động, dễ tức giận hoặc có hành vi bạo lực
• Có các hành vi cưỡng chế
• Cảm thấy hưng phấn, tăng động hơn bình thường
• Cảm thấy tình trạng trầm cảm trở nên nặng hơn
• Thường xuyên bị hoảng loạn
• Người thân cần quan tâm đến bệnh nhân nhiều hơn trong suốt thời gian điều trị trầm cảm, đặc biệt là người dưới 25 tuổi. Những tháng đầu mới sử dụng thuốc hoặc mới thay đổi liều lượng/loại thuốc là thời điểm mà nguy cơ tự tử ở mức cao nhất. 

• Sử dụng thuốc đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ, thăm khám đúng hẹn. Trao đổi với bác sĩ thường xuyên hơn, nếu gặp các vấn đề nghiêm trọng. Nếu bạn có bất cứ suy nghĩ hay hành động làm hại bản thân hoặc người khác, hãy trao đổi ngay với bác sĩ. 
• Thay đổi phương pháp điều trị: Trị liệu tâm lý là phương pháp chữa tâm bệnh được sử dụng ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới. Ưu điểm của phương pháp này là không sử dụng thuốc, không can thiệp đến cơ thể nên không gây ra tác dụng phụ hay biến chứng. Phương pháp trị liệu tâm lý đi sâu nghiên cứu và làm rõ căn nguyên gây bệnh. Từ đó giải quyết triệt để vấn đề và giảm thiểu tối đa nguy cơ tái phát. Phương pháp này phù hợp với bất kỳ ai, từ trẻ nhỏ đến người già, đặc biệt là phụ nữ đang mang thai và cho con bú.