Trầm cảm học đường là gì? Nguyên nhân, hậu quả và cách phòng

Trong những năm trở lại đây, trầm cảm học đường đang là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội khi số vụ tự tử ở học sinh sinh viên ngày càng tăng cao. Vậy trầm cảm học đường là gì và nó đáng sợ như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu trong bài biết sau đây.

Trầm cảm học đường là gì?

Trầm cảm học đường là một trong những dạng rối loạn tâm lý thuộc nhóm bệnh trầm cảm phổ biến hiện nay. Bệnh khiến cho sự hoạt động của não bộ bị rối loạn và tạo nên những thay đổi thất thường trong hành vi và lời nói. Bệnh được biểu hiện thông qua sự thay đổi về tâm trạng, cảm xúc kéo dài, mất đi hứng thú và làm suy giảm kết quả học tập.

Mặt khác, trầm cảm còn gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến suy nghĩ, cảm xúc và thể chất của người bệnh. Thậm chí, nhiều trẻ còn cảm thấy mệt mỏi quá mức, suy nghĩ đến cái chết vì cảm thấy cuộc sống này không còn ý nghĩa.

Hiện nay, bệnh trầm cảm học đường chủ yếu xảy ra ở các em học sinh, sinh viên bị áp lực về điểm số, thành tích, thi cử, gia đình, bạn bè, thầy cô… Với độ tuổi chưa trưởng thành và chưa suy nghĩ chín chắn khiến trẻ không thể tự mình vực dậy và thoát khỏi những suy nghĩ tiêu cực. Nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc, nặng nề nhất chính là trẻ tìm đến cái chết.

Thực trạng trầm cảm học đường hiện nay

Theo một thống kê về sức khỏe vị thành niên trên thế giới cho thấy, trầm cảm học đường là nguyên nhân lớn nhất gây ra bệnh tật, tàn tật cho trẻ trong độ tuổi từ 10 – 19 tuổi. Trong đó, có hơn một nửa trẻ em xuất hiện tình trạng rối loạn tâm thần ở tuổi 14 và trung bình cứ 10 trẻ sẽ có 1 trẻ bị trầm cảm ở độ tuổi 16.

Tại Việt Nam, trầm cảm học đường đang gia tăng với tỷ lệ đáng báo động.

• Có hơn 19% học sinh trong giai đoạn tiểu học và trung học cơ sở phải đối mặt với các vấn đề sức khỏe tâm thần nói chung, trong đó có trầm cảm học đường.
• Trong tổng số các trường hợp học sinh, sinh viên tự sát thì có đến 10% trẻ thuộc độ tuổi từ 10 – 17.
• Trong một khảo sát đối với học sinh khối 12 về mối quan hệ giữa kỹ năng quản lý thời gian và stress trong học tập cho thấy hầu hết học sinh đều đã từng trải qua giai đoạn stress kéo dài khi bị áp lực và học tập ở mức độ cao.

Nguyên nhân gây bệnh trầm cảm học đường

Trầm cảm học đường là một bệnh về tâm lý nên nguyên nhân gây bệnh xuất phát từ chính suy nghĩ của trẻ. Trong đó, có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý và suy nghĩ khiến trẻ rơi vào trạng thái tiêu cực như:

Do áp lực học hành, thi cử

Hầu như bố mẹ nào cũng mong muốn con mình học giỏi và xuất sắc toàn diện. Tuy nhiên để đạt được điều đó đứa trẻ phải chịu nhiều áp lực học tập khi gánh vác kỳ vọng này từ gia đình, xã hội. Nếu một lúc nào đó kết quả học tập không được như ý muốn, trẻ bị trách mắng và chê bai sẽ khiến trẻ thất vọng về bản thân.

Trạng thái buồn bã, chán nản và tuyệt vọng kéo dài chính là nguyên nhân chủ yếu gây ra trầm cảm học đường. Thậm chí, có trường hợp thi cử không như mong đợi và bị bố mẹ trách phạt khiến trẻ suy nghĩ tiêu cực, không muốn sống tiếp và tự tử.

Yếu tố xã hội

Trong rất nhiều các yếu tố nguy cơ gây bệnh trầm cảm học đường thì yếu tố xã hội là một trong những nguyên nhân khởi phát trầm cảm học đường hàng đầu. Khi xã hội ngày càng phát triển, sự hiện đại đòi hỏi con người phải dần hoàn thiện mình, có kiến thức và năng lực.

Chính điều này vô tình khiến các bậc phụ huynh, thầy cô và nhà trường tạo áp lực cho trẻ, mong muốn trẻ có được kết quả học tập tốt. Tuy nhiên, điều này lại phản tác dụng đối với trẻ, hậu quả khiến trẻ không muốn học, rơi vào trầm cảm và duy trì bệnh trong suốt quãng thời gian thanh thiếu niên cho đến khi trưởng thành.

Do bạo lực học đường

Chắc chắn ai đã từng trải qua thời học sinh, sinh viên đều biết đến bạo lực học đường. Chắc chắn sẽ không có một đứa trẻ nào muốn bản thân mình bị bắt nạt bởi bạn bè cùng lớp, cùng trường. Hình thức bắt nạt ngày nay càng đa dạng phổ biến hơn và gần đây nhất là tình trạng bạo lực tinh thần thông qua các trang mạng xã hội, tập trung nói xấu một bạn học nào đó.

Trẻ bị bắt nạt nhưng lại không nhận được sự bảo vệ của thầy cô, người thân và gia đình càng khiến trẻ trở nên bế tắc, rơi vào trạng thái sợ hãi, rối loạn lo âu, không kiểm soát được cảm xúc, không muốn đi học… lâu dần sẽ gây ra trầm cảm học đường.

Trẻ có thói quen sống không lành mạnh

Đi cùng với sự hiện đại hóa, công nghiệp hóa hiện đại chính là việc trẻ em hiểu biết nhiều hơn về các vấn đề xã hội, đặc biệt là các tệ nạn, lối sống thiếu lành mạnh.

Trong đó, có thể kể đến việc trẻ tập tành hút thuốc lá, sử dụng chất kích thích, nghiện rượu bia, thức khuya, dậy muộn, không tập luyện thể thao, rèn luyện cơ thể, ăn uống qua loa, nghiện game điện tử… chính là những nguyên nhân gây ra những rối loạn về tâm lý, trong đó có bệnh trầm cảm học đường.

Trẻ thiếu đi sự quan tâm chăm sóc của gia đình

Đây là thực trạng rất nhiều gia đình đang phải đối mặt. Bố mẹ bị cuốn theo vòng xoáy công việc và quên đi việc chăm sóc yêu thương quan tâm con cái. Điều này vô tình khiến trẻ cảm thấy đơn độc và chán nản trong chính gia đình, không có ai để chia sẻ vui buồn trong cuộc sống, lâu dần trở nên lãnh cảm và rơi vào trầm cảm học đường.

Bên cạnh đó, việc trẻ phải trực tiếp chứng kiến và chịu đựng những sự kiện đau buồn trong quá khứ như có người thân qua đời, bị lạm dụng thể xác, tinh thần… gây ra những tổn thương về tinh thần hay còn được gọi rối loạn căng thẳng sau chấn thương tâm lý (PTSD)… cũng là nguyên nhân khiến não bộ của trẻ bị tác động mạnh, biến đổi và dễ bị trầm cảm học đường.

Ngoài những nguyên nhân vừa kể trên, còn một số yếu tố nguy cơ hàng đầu có thể gây ra trầm cảm học đường như:

• Do di truyền: Trong gia đình có người thân bị trầm cảm cũng khiến trẻ bị ảnh hưởng nếu tâm lý, gây ra trầm cảm học đường khi tâm lý trẻ không đủ vững chắc để vượt qua.
• Do mất cân bằng hormone trong cơ thể: Trẻ bước vào độ tuổi dậy thì khiến tâm sinh lý thay đổi. Tuy nhiên, trẻ chưa đủ chín chắn để nhận thức toàn diện những thay đổi này trong cơ thể mình, từ đó gây ra những lệch lạc trong suy nghĩ, thay đổi hành vi, cảm xúc.
• Lứa tuổi học sinh, sinh viên là giới tính thứ ba: Khi trẻ nhận ra giới tính thật của mình và thấy rằng mình khác biệt với các bạn nhưng lại không đủ can đảm chia sẻ cùng ai. Hoặc trẻ bị bạn bè trêu chọc, gia đình trách mắng, dè bỉu cũng là nguyên nhân gây ra sự tự ti, áp lực và dẫn đến trầm cảm.

Trên thực tế, không có một nguyên nhân trực tiếp nào gây ra trầm cảm học đường. Chủ yếu là do các yếu tố nguy cơ gây ra, sự căng thẳng mệt mỏi áp lực kéo dài trong học tập và đời sống là tác nhân thúc đẩy sự tiêu cực, khởi phát bệnh trầm cảm.

Triệu chứng của bệnh trầm cảm học đường

Tương tự như triệu chứng của các bệnh lý trầm cảm khác, bệnh trầm cảm học đường cũng là một dạng rối loạn tâm thần xảy ra với các biểu hiện như sau:

Biểu hiện trong suy nghĩ

• Trẻ gặp khó khăn trong việc vận động trí não, khó tập trung, suy giảm khả năng ghi nhớ… từ đó càng khiến kết quả học tập sa sút.
• Trẻ bị cuốn vào vòng suy nghĩ tiêu cực và luẩn quẩn không thoát ra được. Luôn cảm thấy bản thân mình thật kém cỏi, suy nghĩ bi quan, thậm chí là cực đoan, muốn buông bỏ mọi thứ với ý định tự tử.
• Trạng thái tâm lý không ổn định với các triệu chứng dễ cáu gắt, dễ bùng nổ, khó chịu, buồn rầu, lo âu, chán nản, bức bối… dù đối mặt với vấn đề hết sức bình thường.
• Bứt rứt, bồn chồn và lo lắng không lý do, trẻ thường xuyên đứng ngồi không yên dù là sự việc nhỏ.
• Có tháu độ thù địch với bạn bè, gia đình và xã hội. Đây được xem như một cách trẻ nổi loạn để che đậy sự yếu đuối khi mắc bệnh trầm cảm.
• Xuất hiện hành vi làm tổn thương bản thân hoặc tự sát bởi các suy nghĩ tiêu cực cứ ám ảnh trong đầu.

Biểu hiện về thể chất

• Trẻ bị mất ngủ trong một thời gian dài. Đây là triệu chứng phổ biến hàng đầu mà hầu như đứa trẻ nào cũng phải đối mặt. Khi rơi vào trầm cảm, trẻ rất khó ngủ do trong đầu luôn có những suy nghĩ tiêu cực. Khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, dễ gặp ác mộng.
• Trẻ chán ăn, bỏ ăn do rối loạn ăn uống khi stress kéo dài, thần kinh căng thẳng quá mức.
• Luôn trong trạng thái uể oải, mệt mỏi, thiếu sức sống, nhất là vào buổi sáng khi phải chuẩn bị đi học. Đến buổi chiều triệu chứng này giảm đi chút ít nhưng vẫn còn diễn ra. Trạng thái sức khỏe này khiến trẻ khó có thể học tập tốt được dù rất muốn
• Trẻ khó ngủ kéo theo hàng loạt các triệu chứng khác như đau đầu, đau lưng, mất đi sự tỉnh táo…

Hậu quả của bệnh trầm cảm học đường

Trầm cảm nói chung và trầm cảm học đường nói riêng đều là những bệnh về tâm lý nguy hiểm. Bệnh thường diễn tiến âm thầm và khó phát hiện, đặc biệt ở những trẻ vốn ít nói, trầm tính, ngại giao tiếp khi mắc bệnh lại càng khó nhận biết hơn. Đến một thời điểm nhất định, trầm cảm học đường sẽ là nguyên nhân của hàng loạt các hậu quả như:

Tự sát

Tỷ lệ trẻ em ở độ tuổi vị thành viên là học sinh sinh viên tự sát ngày tăng cao ở mức đáng báo động. Đây là bằng chứng cho thấy trầm cảm học đường thực sự rất đáng sợ. Những suy nghĩ tiêu cực, mong muốn được giải thoát và chấm dứt mọi thứ cứ ám ảnh trong đầu trẻ từng ngày.

Việc trẻ không thể chia sẻ, nói ra những điều trong lòng cùng bố mẹ, bạn bè, nghĩ mình là người vô dụng, thừa thải trong gia đình và không xứng đáng để tiếp tục tồn tại chính là nguyên nhân thúc đẩy mong muốn làm đau bản thân hoặc tìm đến cái chết.

Trẻ dễ sa vào tệ nạn xã hội

Khi không nhận được sự quan tâm, yêu thương và chia sẻ từ gia đình, trẻ thường có những suy nghĩ lệch lạc và thực hiện hành vi đó. Trong đó, điển hình là việc sa vào các tệ nạn xã hội như nghiện rượu bia, cờ bạc, ma túy… để quên đi sự buồn phiền cũng như tỏ thái độ thù địch với mọi người xung quanh.

Tuy nhiên, các tệ nạn xã hội chưa bao giờ là tốt không chỉ làm ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm bệnh trầm cảm thêm nặng, hậu quả vẫn sẽ là mong muốn giải thoát bằng cách tự tử.

Trẻ tự hành hạ, làm đau bản thân

Những trẻ bị trầm cảm học đường hầu như đều có chung một suy nghĩ rằng mình không đáng sống, sự tồn tại của mình không có giá trị. Chính vì vậy, dẫn đến một số hình thức làm đau để hành hạ bản thân như rạch tay, cắt cổ tay… Đây là những hành vi cực kỳ nguy hiểm, gây mất máu nhiều và mất mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.

Phải làm sao để điều trị trầm cảm học đường?

Trầm cảm học đường là vấn đề liên quan đến tâm lý, nó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tâm trí và sức khỏe thể chất của con người. Đặc biệt, trầm cảm có thể khiến con người có những hành vi không đúng đắn, làm hại bản thân hoặc những người xung quanh, nguy hiểm nhất là suy nghĩ và hành vi tự sát có thể dẫn đến hậu quả đáng tiếc xảy ra. 

Bởi vậy, các bậc phụ huynh cần quan tâm đến con đúng cách. Nếu thấy trẻ có biểu hiện khác thường hoặc đã biết trẻ bị trầm cảm, cha mẹ nên đưa con đến gặp chuyên gia tâm lý, đến các trung tâm trị liệu tâm lý để được giải tỏa tâm lý tiêu cực và sớm hồi phục sức khỏe để tiếp tục hành trình của cuộc sống. 

Về phía gia đình

Hãy thay đổi suy nghĩ về cách chăm sóc và dạy dỗ con, đôi khi sự la mắng không thể làm con tốt hơn mà thay vào đó là sự chia sẻ, thấu hiểu và gần gũi. Thay vì tạo thêm áp lực học hành cho con một cách ép buộc, hãy cùng con học, trao đổi thoải mái bằng một thái độ tích cực chính là lời động viên tốt nhất để con tìm ra sự yêu thích trong học tập.

Bên cạnh đó, luôn sát cánh cùng con trên mọi phương diện, cùng con vui chơi và thực hiện các hoạt động tập thể, gia đình để con cởi mở và hòa đồng hơn. Chắc chắn sự yêu thương và che chở của gia đình sẽ giúp trẻ vượt qua những suy nghĩ tiêu cực và lệch lạc của bệnh trầm cảm.

Về phía nhà trường

Thầy cô giáo và nhà trường cần tạo điều kiện hết mức có thể để trẻ được học tập thoải mái, trong trạng thái hứng thú nhất. Không nên chạy theo thành tích và thi đua điểm số để bắt ép trẻ học tập một cách thô bạo. Hãy áp dụng những hình thức giáo dục cởi mở, tiên tiến trên thế giới vào môi trường học đường tại Việt Nam để trẻ em cảm thấy hạnh phúc khi đến trường.

Ngoài ra, nhà trường cũng nên kết hợp với những cơ sở giáo dục tư vấn tâm lý để tạo ra những buổi tâm lý tư vấn học đường, giáo dục lối sống lành mạnh, răn đe không sử dụng chất kích thích hay sa vào tệ nạn xã hội.

Giúp trẻ hình thành lối sống khoa học và lành mạnh

Bên cạnh việc học tập tại trường và tại nhà, trẻ cần có thời gian thư giãn, vui chơi giải trí phù hợp. Bố mẹ có thể giúp trẻ lên thời gian biểu sinh hoạt hằng ngày, cân đối giữa thời gian học và chơi hợp lý để giảm stress. Đây cũng là cách để trẻ vừa học tốt vừa hình thành mối liên kết xã hội với bạn bè, thầy cô cũng như xây dựng thói quen sống lành mạnh, tránh xa trầm cảm học đường.

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là một giải pháp vàng dành cho các chứng bệnh về trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn cảm xúc, mất ngủ… đang được sử dụng ở các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Tâm lý trị liệu cũng được các tổ chức về y tế trên thế giới giới thiệu là một giải pháp hiệu quả và nó đặc biệt an toàn với trẻ em. 

Trong quá trình trị liệu, nhà trị liệu sẽ giúp thân chủ của mình cân bằng cảm xúc, điều chỉnh suy nghĩ, hành vi, cảm xúc, thay đổi niềm tin, tư duy theo chiều hướng tích cực hơn, hình thành thói quen tích cực. 

Trên đây là tất cả thông tin về tình trạng trầm cảm học đường. Nếu phát hiện con trẻ có dấu hiệu trầm cảm, cần đưa đi thăm khám và can thiệp sớm.