Trầm cảm ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và điều trị

Trầm cảm ở trẻ em là một hiện tượng rối loạn tâm trạng khiến cho trẻ nhỏ rơi vào trạng thái chán nản, buồn bã và hầu như mất dần hứng thú với những điều xung quanh. Căn bệnh này sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến suy nghĩ, nhận thức, hành vi của trẻ và có tác động trực tiếp đến sức khỏe, tinh thần của bệnh nhân. 

Các rối loạn trầm cảm thường gặp ở trẻ em

Theo thống kê, tỷ lệ trẻ em mắc phải chứng bệnh trầm cảm thấp hơn nhiều so với người trưởng thành. Tuy nhiên, hiện nay do áp lực học tập, cuộc sống, gia đình nên số lượng bệnh ở trẻ em cũng dần tăng khiến cho trẻ bị ảnh hưởng rất nhiều về tinh thần, sức khỏe và sự phát triển sau này. Theo nghiên cứu, hiện nay có 3 loại rối loạn trầm cảm thường gặp nhất ở trẻ nhỏ như rối loạn khí sắc, rối loạn tâm trạng hỗn hợp và rối loạn trầm cảm chủ yếu.

1. Rối loạn khí sắc

Đối với trẻ em, chứng ù tai cũng là một trong các trạng thái trầm cảm hoặc bực tức lâu ngày, dai dẳng không thể kiểm soát được. Kèm theo đó, trẻ sẽ có thêm các triệu chứng như mất ngủ, đau đầu, chán ăn, ăn không ngon miệng hoặc ăn quá nhiều không kiểm soát, năng lượng dần giảm sút, cơ thể mệt mỏi, khó có thể tập trung vào việc gì đó, dễ bị lạm dụng và luôn có cảm giác tuyệt vọng, chán nản,…

Thông thường, hiện tượng rối loạn khí sắc sẽ xuất hiện ít hơn so với các loại trầm cảm khác, thời gian kéo dài có thể đến khoảng 5 năm. Trong đó, giai đoạn trầm cảm lớn có thể xuất hiện trước đó hoặc trong năm đầu tiên bắt đầu bị bệnh.

2. Rối loạn tâm trạng hỗn hợp

Rối loạn tâm trạng hỗn hợp thường dễ gặp ở những trẻ từ khoảng 6 đến 10 tuổi. Đây là hiện tượng rối loạn có liên quan đến những sự khó chịu, không hài lòng kéo dài liên tiếp về một hoặc nhiều hành vi khác nhau. Đối với tình trạng này, trẻ em thường sẽ luôn phản đối, chống đối, tăng động giảm chú ý, hiếu động thái quá hoặc rối loạn lo âu.

Khi trẻ em gặp phải chứng rối loạn tâm trạng hỗn hợp sẽ thường xuyên bị kích động hoặc phản ứng thái quá với vấn đề như tức giận, gây tổn thương đối với người thân, những người xung quanh,…Triệu chứng này có thể xuất hiện với tần suất khá cao từ trên 3 lần mỗi tuần. Hầu hết các sự tức giận, phản kháng này sẽ không phù hợp với hoàn cảnh, hàng ngày trẻ có thể thường xuyên biểu hiện trạng thái tức giận, cáu kỉnh không rõ nguyên do.

3. Rối loạn trầm cảm chủ yếu

Đối với những trẻ em gặp phải tình trạng rối loạn trầm cảm chủ yếu thì các biểu hiện, triệu chứng sẽ kéo dài ít nhất 2 tuần. Loại trầm cảm này có thể gặp phải ở bất kì đối tượng, lứa tuổi nào nhưng chiếm tỷ lệ cao nhất có lẽ là những tuổi dậy thì. Người bệnh thường sẽ xuất hiện các triệu chứng sau đây:

• Thường xuyên mệt mỏi, năng lượng bị giảm sút
• Đau nửa đầu, mất ngủ, ngủ không ngon giấc
• Tăng hoặc giảm cảm giác thèm ăn
• Tâm trạng cảm thấy buồn bã hoặc những người xung quanh nhận thấy được nổi buồn trên khuôn mặt.
• Khó tập trung, suy nghĩ kém, khó lựa chọn.
• Trẻ em sẽ dần không còn cảm thấy thích thú với những hoạt động, trò chơi đã từng yêu thích trước đó.
• Cảm thấy bản thân vô dụng, đặc biệt đối với trẻ em sẽ cảm nhận bị bỏ rơi, từ chối hoặc không nhận được sự yêu thương.
• Bắt đầu có suy nghĩ về các chết, nghiêm trọng hơn là liên tục muốn tự sát.

Nguyên nhân trầm cảm ở trẻ em

Trầm cảm ở trẻ em xuất phát từ rất nhiều nguyên nhân, tuy nhiên theo nghiên cứu và thống kê thì các chuyên gia cũng đã liệt kê được một số nguyên nhân thường gặp như:

• Áp lực học tập: Để trẻ nhỏ có thể phát triển được toàn diện thì phụ huynh cần phải giúp trẻ cân bằng được cả việc học tập và vui chơi. Tuy nhiên, hiện nay có quá nhiều trường hợp trẻ em bị áp lực học tập quá lớn, không chỉ chịu tác động từ phía nhà trường mà còn từ phía của các bậc cha mẹ. Phụ huynh thường đặt ra cho trẻ mục tiêu quá cao, toàn bộ thời gian đều dành cho học tập khiến trẻ bị bó buộc và tâm lý. Đây cũng là một trong những nguyên nhân chiếm tỷ lệ cao các trẻ em mắc bệnh trầm cảm. Khi trẻ không đạt được tiêu chí mà phụ huynh đặt ra sẽ luôn có cảm giác tự ti, xấu hổ, mất niềm tin vào bản thân.
• Bạo lực học đường: Ngoài ra, tình trạng bạo lực học đường hiện nay không được kiểm soát nên rất nhiều trẻ em bị bắt nạt khi đi học. Đặc biệt, trẻ sẽ có xu hương muốn giấu đi và cố gắng chịu đựng một mình, kèm theo đó là sự lo là, chủ quan và không quan tâm của các bậc phụ huynh khiến cho trẻ nhỏ càng nhút nhát, sợ sệt, mất niềm tin vào cuộc sống, ngại giao tiếp với bạn bè, luôn khép kín bản thân.
• Bị áp đặt: Hầu hết trẻ em đều gặp phải tình trạng các bậc phụ huynh luôn áp đặt và tự quyết định các vấn đề học tập, vui chơi, sinh hoạt. Từ đó trẻ em gặp phải nhiều rào cản, không thể tự do phát triển và đưa ra lựa chọn của bản thân. Trẻ sẽ nhận thấy mình không được xem trọng, không có quyền quyết định bất kể việc gì và cảm nhận bố mẹ không hiểu được mình.
• Ảnh hưởng từ hạnh phúc gia đình: Gia đình là yếu tố ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý của trẻ nhỏ. Trẻ em rất dễ bị hụt hẫng khi không có tình thương hoặc chứng kiến sự đổ vỡ của gia đình, dần trẻ sẽ có những suy nghĩ tiêu cực, cảm thấy bản thân có lỗi và luôn giằng xé chính mình.
• Thay đổi môi trường sống: Khi trẻ nhỏ thường xuyên bị thay đổi môi trường sống, học tập cũng sẽ khiến trẻ khó có thể thích nghi được. Khi tâm lý chưa phát triển toàn diện trẻ sẽ gặp phải nhiều rào cản và bị áp lực với việc giao tiếp, làm quen và thích nghi ở môi trường mới.
• Các chấn thương về tâm lý: Trẻ em khó có thể chịu được những tổn thương, mất mát quá lớn như mất đi người thân yêu, học tập thất bại, bị lạm dụng về tình dục sẽ khiến cho trẻ có những suy nghĩ tiêu cực và thay đổi về tâm lý. Dần dần trẻ sẽ bị sợ hãi, lo lắng, muốn khép kín bản thân và không muốn giao tiếp, trò chuyện với bất kì ai.
• Do di truyền: Theo nhận định của các chuyên gia thì những trẻ từ khoảng 1 đến 6 tuổi khi mắc phải chứng bệnh trầm cảm thì nguyên nhân chủ yếu đó chính là do di truyền. Các nhà khoa học Mỹ cũng đã nghiên cứu và cho biết rằng, ADN cũng là một trong những yếu tố có thể gây ra bệnh trầm cảm ở trẻ em. Hiện  nay, có khoảng hơn 40% các trẻ nhỏ bị mắc bệnh trầm cảm có liên quan đến yếu tố ADN. Khi người thân hoặc bố mẹ đã từng hoặc đang mắc bệnh trầm cảm thì trẻ sẽ có tỷ lệ cao bị bệnh cao hơn gấp 3 lần so với những bé khác.

Dấu hiệu nhận biết trầm cảm ở trẻ em

Tùy vào độ tuổi mà các nguyên nhân và biểu hiện của bệnh cũng sẽ khác nhau. Theo thống kê thì các bé từ 1 đến 6 tuổi khi mắc phải bệnh trầm cảm đều là do yếu tố di truyền. Còn đối với những trẻ em từ 6 đến khoảng 12 tuổi chủ yếu là do áp lực học tập, gia đình, khiến bé không được thỏa mãn và cân bằng trong cuộc sống. Tùy vào nguyên nhân và độ tuổi của mỗi trẻ mà các triệu chứng cũng sẽ có phần khác nhau.

Một số dấu hiệu để nhận biết trầm cảm ở trẻ em như:

• Thay đổi thói quen bú mẹ hoặc ăn uống: Theo các chuyên gia dinh dưỡng thì việc bú mẹ đối với những trẻ dưới 2 tuổi và ăn uống đối với các bé từ 3 tuổi trở lên sẽ giúp bé hình thành các thói quen tốt. Tuy nhiên đối với trường hợp trầm cảm ở trẻ em thì các bé sẽ ít nhiều bị đảo lộn thói quen, đều này gây ảnh hưởng đến cả tâm lý và sức khỏe của trẻ.
• Rối loạn giấc ngủ: Để trẻ có thể phát triển tốt và hoàn thiện nhát thì giấc ngủ cũng là yếu tố đóng vai trò rất quan trọng. Thế nhưng đối với các trẻ đang gặp tình trạng trầm cảm thì giấc ngủ sẽ ị rối loạn, trẻ ngủ không được sâu giấc, hay giật mình và khóc về đêm. Đặc biệt, nếu tình trạng này kéo dài liên túc hơn 2 tuần thì các bậc phụ huynh phải nhanh chóng cho bé thăm khám để điều trí sớm nhất.
• Trí nhớ kém, mất tập trung: Theo nghiên cứu thì các bé từ 0 đến 6 tuổi sẽ rất dễ tiếp cần và ghi nhớ những sự việc, chi tiết xung quanh, giúp trẻ học hỏi và sáng tạo tốt hơn. Mặc khác, đối với các tình trạng trầm cảm ở trẻ em thì trẻ sẽ có trí nhớ kém hơn, hay quên nhiệm vụ hoặc khó có thể tập trung vào bất cứ việc gì.
• Chậm phát triển về nhận thức: Hầu hết những trường hợp trầm cảm ở trẻ em đều sẽ có triệu chứng chậm phát triển về tư duy và nhận thức. Dấu hiệu dễ nhận biết nhất đó chính là các bé chậm về đi, đứng, nói,…
• Những biểu hiện bất thường về tâm lý: Trẻ em khi mắc bệnh trầm ảm thường sẽ có khí sắc buồn bã, thường xuyên lo lắng, suy nghĩ tiêu cực. Ngoài ra, trẻ thường sẽ quấy khóc, tức giận, cáu gắt,…đôi lúc không rõ nguyên nhân.
• Ngại tiếp xúc, giao tiếp với người khác: Những trẻ em bị trầm cảm thường có xu hướng muốn che giấu đi những tổn thương, các vấn đề đang gặp phải và dần tạo nên một bức màn tự cô lập bản thân, không muốn chia sẻ, tiếp xúc hay nói chuyện với người khác, kể các những người thân trong gia đình.

Cách điều trị trầm cảm ở trẻ em

Việc điều trị trầm cảm ở trẻ em cũng đòi hỏi rất nhiều thời gian và cần sự kiên trì, hỗ trợ của các bậc phụ huynh. Cũng giống như các trường hợp bệnh ở người trường thành, thì việc điều trị ở trẻ nhỏ cũng hỗ trợ 2 phương pháp đó là sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý. Tuy nhiên, còn tùy thuộc vào mức độ bệnh và thể trạng, độ tuổi của từng bé mà bác sĩ sẽ tư vấn áp dụng biện pháp phù hợp nhất.

Tuy nhiên, ngoài việc điều trị chuyên khoa thì bé cũng cần có sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè và người thân để sức khỏe và tâm lý được nhanh chóng cân bằng. Các bậc cha mẹ nên chú ý quan tâm và điều chỉnh một số vấn đề sau:

• Thường xuyên đưa bé tham gia vào các hoạt động vui chơi, giải trí bên ngoài, đặc biệt là những hoạt động mà bé thích. Điều này sẽ giúp bé giảm bớt các áp lực, căn thẳng và cảm nhận được sự quan tâm, chia sẻ từ người thân.
• Cha mẹ nên thường xuyên chia sẻ, nói chuyện và lắng nghe con cái nhiều hơn để kịp nhận thấy những bất thường trong lời nói và cử chỉ của trẻ.
• Xây dựng cho bé thói quen ăn uống đúng giờ, cung cấp đầy đủ chất, vitamin cần thiết để bé khỏe mạnh, phát triển tốt hơn.
• Không tạo thêm áp lực cho bé, thường xuyên động viên và lắng nghe những chia sẻ của trẻ. Hoặc cùng trẻ tham gia các trò chơi, hoạt động, xem phim, đọc sách.
• Không áp đặt làm những điều trẻ không thích, không đặt mục tiêu quá cao cho trẻ, không bạo lực khi trẻ làm sai.
• Học cách lắng nghe và kiên nhẫn để quan sát, hỏi han, quan tâm, trò chuyện với trẻ. Không được bỏ rơi trẻ khi trẻ cáu gắt, tức giận.
• Kết hợp với nhà trường để quan tâm bé nhiều hơn, chú ý nhiều đến các mối quan hệ ở trường của bé.
• Giúp trẻ hình thành thói quen tốt như ngủ đúng giờ, ăn đúng giấc.

Phương pháp phòng tránh trầm cảm ở trẻ em

Trầm cảm ở trẻ em thường rất khó để nhận biết, tuy nhiên nếu lơ là, chủ quan sẽ khiến cho bệnh tình của trẻ càng trở nên nghiêm trọng và nguy cơ dẫn đến nhiều hậu quả khôn lường. Chính vì vậy, để hạn chế tối đa tình trạng trầm cảm ở trẻ em, các bậc phụ huynh nên chú ý quan sát và chia sẻ với con nhiều hơn, đồng thời thực hiện các phương pháp sau để phòng tránh căn bệnh quái ác này.

• Học cách lắng nghe trẻ: Khi trẻ chia sẻ hoặc trò chuyện, các bậc cha mẹ nên lắng nghe và đừng vội đưa ra những phản bác hay đánh giá tiêu cực về những nhận định và quan điểm của trẻ. Tốt nhất nên phân tích và tìm cách giải thích cho bé những vấn đề đúng để tránh làm bé cảm thấy không được tôn trọng và vô giá trị.
• Quan sát biểu hiện của trẻ: Hầu hết trẻ em thường che giấu đi những cảm xúc tiêu cực, tổn thương bên trong. Do đó, cha mẹ nên chú ý quan sát vf nhận biết rõ những thay đổi bất thường trong lời nói, suy nghĩ, hành vi của trẻ để giúp bé tháo gỡ được khúc mắc, cảm thấy thoải mái và tự tin hơn.
• Rèn luyện thói quen và hỗ trợ bé đặt mục tiêu cho bản thân: Gia đình nên tạo cho bé những thói quen sinh hoạt, nghỉ ngơi lành mạnh. Đồng thời, hỗ trợ bé tự đặt ra những mục tiêu cho bản thân dù lớn hoặc nhỏ để bé xác định được phương hướng và nổ lực hơn mỗi ngày.
• Không làm trẻ bị xấu hổ: Tâm lý trẻ nhỏ khá nhạy cảm do đó các bậc phụ huynh nên chú ý không làm bé bị xấu hổ. Thay vào đó hãy nhẹ nhàng phân tích và hướng cho bé biết được những điều tốt.
• Hướng dẫn bé về cách phản kháng khi bị bạo hành: Trẻ nhỏ sẽ có xu hướng muốn giấu đi những vấn đề các nhân, đặc biệt cảm thấy sợ hãi khi bị bắt nạt, bạo lực. Do đó, gia đình nên quan tâm, chia sẻ và hướng dẫn bé để giúp bé có thể thoải mái nói ra những vấn đề đang gặp phải.
• Dành nhiều tình thương cho trẻ: Theo nghiên cứu, những trẻ em sống trong gia đình không hạnh phúc, bố mẹ bất hòa, biến cố gia đình thường xuyên sẽ làm cho trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh trầm cảm. Do đó, cha mẹ nên chú ý quan tâm và dành nhiều tình thương cho con cái để trẻ không bị cô lập, tủi thân. Đặc biệt, khi gia đình gặp biến cố nên chú ý quan tâm để cảm xúc của trẻ, không nên thờ ơ, chủ quan.
• Hạn chế thay đổi môi trường sống: Những trẻ em dưới 12 tuổi khi chưa được phát triển toàn diện sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều khi thường xuyên bị thay đổi môi trường học tập, sinh hoạt. Do đó, các bậc phụ huynh không nên thay đổi môi trường liên tục khiến bé khó có thể thích nghi.
• Cho trẻ tham gia nhiều hoạt động: Việc để trẻ tham gia các hoạt động vui chơi giải trí, học những môn học thêm thú vị như học hát, học nhảy, bơi lội,…cũng sẽ giúp bé năng động và thư giãn tốt hơn. Tuy nhiên, cha mẹ không nên tự ý quyết định mà phải dựa trên sở thích của bé để lựa chọn hoạt động phù hợp.

Trầm cảm ở trẻ em là căn bệnh tiềm ẩn rất nhiều nguy hiểm. Nếu các bậc phụ huynh không kịp thời phát hiện và có phương pháp điều trị thích hợp sẽ gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ, nhiều trường hợp có thể cướp đi tính mạng của trẻ nhỏ. Cha mẹ nên chú ý quan tâm đến hành vi, lời nói và cảm xúc của trẻ để hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh trầm cảm ở trẻ nhỏ.