Trầm cảm sau sinh: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và điều trị

Trầm cảm sau sinh hiện nay đang là vấn đề “nóng” được nhiều người quan tâm. Đây là một dạng bệnh về tâm lý xảy ra ở phụ nữ sau sinh khi con và nếu không được phát hiện điều trị kịp thời, có thể gây ra những hậu quả khó lường cho cả mẹ và con. 

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh là một thuật ngữ được dùng để chỉ hàng loạt các trạng thái, biểu hiện về cảm xúc, hành động bất thường của những chị em phụ nữ vừa sinh con. Đây là tình trạng xảy ra rất phổ biến, đặc biệt trong thời đại ngày nay, nhịp sống quá nhanh, căng thẳng kéo dài cùng với sự thay đổi sau sinh khiến các chị em dễ rơi vào trạng thái trầm cảm lúc nào không biết.

Có đến 50% phụ nữ đối mặt với trầm cảm sau sinh. Đây là một dạng trầm cảm nặng khởi phát trong vòng 4 tuần đầu tiên kể từ khi sinh con. Việc chẩn đoán bệnh chính xác thường dựa trên độ dài về thời gian kể từ khi sinh cho đến khi bệnh khởi phát cũng như mức độ nặng hay nhẹ của bệnh.

Theo như lý giải khoa học thì trầm cảm sau sinh là do việc suy giảm chỉ số hormone sau sinh đột ngột kéo theo những thay đổi về tâm lý, xã hội và hậu quả là gây ra trầm cảm. Khi mắc bệnh, người mẹ sẽ có cảm giác mệt mỏi, buồn chán, lo lắng, bất an vô cớ, suy nghĩ tiêu cực và tuyệt vọng. Bệnh có nhiều mức độ gồm nhẹ, vừa hoặc nặng và kéo dài trong vài tuần, vài tháng hoặc hơn. Tuy nhiên, bệnh vẫn có thể điều trị khỏi hoàn toàn nếu được phát hiện và tiếp nhận trị liệu sớm.

Bệnh trầm cảm sau sinh được chia làm 3 giai đoạn cụ thể gồm:

• Giai đoạn 1: Các triệu chứng bệnh không nhiều và chưa rõ ràng do đang ở giai đoạn đầu. Chị em mất đi cảm giác hứng thú với những gì bản thân yêu thích trước kia. Họ cảm thấy buồn chán, dễ cáu gắt, khó ngủ nhưng lại không hề biết là do bản thân đang mắc bệnh. Thường thì các triệu chứng bệnh của giai đoạn này thường tự biến mất sau khoảng 2 tuần mà không cần phải điều trị chuyên khoa.
• Giai đoạn 2: Những biểu hiện, trạng thái tiêu cực xảy ra thường xuyên hơn do thiếu hụt nồng độ hormone serotonin (hormone hạnh phúc). Lúc này, mẹ sau sinh sẽ cảm thấy thật mệt mỏi, tồi tệ và không muốn làm bất kỳ điều gì.
• Giai đoạn 3: Đây cũng là giai đoạn nặng với các dấu hiệu nghiệm trọng nhất. Người bệnh hoàn toàn mất đi phương hướng trong cuộc sống, đầu óc trống rỗng, rơi vào trạng thái tiêu cực với nhiều suy nghĩ cực đoan, thậm chí là tự sát để chấm dứt mọi thứ.

Dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh

Các dấu hiệu của trầm cảm sau sinh thường xuất hiện vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày hoặc kéo dài xuyên suốt đối với những trường hợp nặng. Một số triệu chứng cụ thể như:

• Mẹ sau sinh rơi vào trạng thái buồn bã, ủ dột, chán nản vô cớ, cảm giác mọi thứ xung quanh đều vô nghĩa kể cả con cái, dễ mệt mỏi với mọi thứ, trống rỗng, đầu óc trống rỗng.
• Dễ khóc và thường xuyên khóc một mình nhưng không có lý do, không biết bản thân đang khóc vì điều gì.
• Mắc chứng rối loạn lo âu, dễ hoảng sợ, tránh né sự tiếp xúc giao tiếp của mọi người.
• Dễ cáu gắt, dễ bùng nổ, bứt rứt, khó chịu và cảm thấy không hài lòng với tất cả mọi thứ. Điều này kéo theo việc người bệnh không thể kiểm soát được hành vi và lời nói của mình.
• Rối loạn ăn uống, mất đi cảm giác thèm ăn, ăn ít hoặc bỏ ăn, ăn không ngon miệng. Trong một số trường hợp thì hoàn toàn ngược lại, người bệnh luôn có cảm giác thèm ăn và ăn rất nhiều.
• Suy giảm trí nhớ, kém tập trung, luôn cảm thấy khó khăn trong việc đưa ra quyết định, không còn hứng thú với những sở thích, đam mê lúc trước.
• Tinh thần ủ rũ, mệt mỏi, cơ thể đau nhức, khó ngủ, ngủ không sâu giấc, dễ giật mình, khi đã thức thì rất khó vào lại giấc. Ngược lại, vài người bệnh lại ngủ rất nhiều.
• Biểu hiện nặng nhất là bị cuốn vào các suy nghĩ tiêu cực, cảm thấy mệt mỏi đến mức muốn kết thúc mọi thứ, suy nghị về cái chết và thậm chí thực hiện những hành vi gây đau đớn, tổn thương đến bản thân và đứa con bằng việc tự sát.

Nguyên nhân gây bệnh trầm cảm sau sinh

Theo các chuyên gia thì trên thực tế không có một nguyên nhân đơn độc nào gây ra bệnh trầm cảm sau sinh, căn bệnh này được khởi phát là do sự tổng hợp từ nhiều sự thay đổi các yếu tố tâm lý, thể chất. Có thể kể đến như:

• Sự thay đổi nội tiết tố: Như đã biết, mang thai khiến cho nồng độ hormone estrogen và progesterone trong cơ thể tăng cao gấp 10 lần so với bình thường. Tình trạng này duy trì trong suốt giai đoạn thai kỳ và đến khi sinh con thì chỉ số hormone giảm mạnh chỉ sau 3 ngày để quay trở về trạng thái bình thường. Chính sự thay đổi đột ngột này khiến cho não bộ của người mẹ chưa kịp thích ứng và gây ra các kích thích cảm xúc dao động lớn.
• Sự thay đổi về cảm xúc: Theo các chuyên gia tâm lý, dù mang thai trong kế hoạch hay mang thai ngoài ý muốn cũng đều tác động ít nhiều đến tâm lý của người phụ nữ, tình trạng này kéo dài cho đến khi sinh con. Kèm theo đó là sự mệt mỏi, khó khăn trong lúc chăm con, ngủ không đủ giấc, không nhận được sự chia sẻ của chồng cũng như cảm thấy bản thân mình không còn hấp dẫn như trước cũng góp phần không nhỏ gây ra trầm cảm sau sinh.

Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ sau đây cũng làm tăng khả năng bị trầm cảm sau sinh:

• Những chị em phụ nữ đã có tiền sử mắc bệnh trầm cảm, rối loạn lo âu từ lúc chưa lấy chồng hoặc có tiền sử bị trầm cảm sau sinh ở lần mang thai trước.
• Người đã từng mắc chứng rối loạn lưỡng cực cũng dễ khởi phát trầm cảm sau sinh.
• Sau khi sinh con, phụ nữ thường thiếu hụt vitamin B12 và gây ra các hội chứng thần kinh, trong đó có bệnh trầm cảm.
• Phụ nữ sau sinh mắc bệnh nhược giáp cũng phát sinh vài triệu chứng trầm cảm sau sinh.
• Phụ nữ sau khi sinh con có nhiều sự thay đổi, trong đó sự rối loạn của một vài nhiễm sắc thể gen lặn cũng có thể dẫn đến trầm cảm.
• Lạm dụng một số loại thuốc gây ra tác dụng phụ, chẳng hạn như thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị loạn thần (điển hình là Metronidazol), ngoài ra sử dụng Dopamine để cũng làm ảnh hưởng đến sự bài tiết sữa và gây ra loạn thần, dẫn đến trầm cảm.

Những nhóm đối tượng phụ nữ dễ mắc bệnh trầm cảm sau sinh

Phần đông phụ nữ sau sinh đều có nguy cơ cao mắc bệnh trầm cảm, tuy nhiên trong số đó có một số đối tượng dễ mắc bệnh hơn hẳn như:

• Người có tiền sử mắc bệnh trầm cảm trước hoặc trong giai đoạn mang thai.
• Trong gia đình có người mắc bệnh trầm cảm hay các bệnh lý liên quan đến thần kinh, tâm thần.
• Những người sống trong môi trường áp lực, phải suy nghĩ nhiều, có nhiều gánh nặng cuộc sống như áp lực về kinh tế, vừa trải qua cú sốc mất người thân, mất việc làm, mắc bệnh nan y… rất dễ bị trầm cảm sau sinh.
• Đứa trẻ sinh ra không được khỏe mạnh bình thường, có khiếm khuyết trên cơ thể hoặc thể trạng dễ bệnh, ốm yếu, khó nuôi, thường xuyên quấy khóc khiến người mẹ mệt mỏi, kiệt sức, thiếu sữa cho con bú.
• Gặp khó khăn về vấn đề tài chính, tiền bạc, không có sự hỗ trợ chia sẻ từ người chồn hoặc rạn nứt trong các mối quan hệ gia đình, bạn bè, xã hội… cũng có thể gây ra trầm cảm sau sinh.

Trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không và hậu quả của nó?

Trên thực tế, trầm cảm sau sinh chỉ mang tính chất tạm thời, chỉ kéo dài khoảng vài tháng sau sinh và sẽ biến mất. Việc chị em không thể chia sẻ những khó khăn, cảm xúc của bản thân cũng như không cảm nhận được sự quan tâm, chăm sóc của người chồng, gia đình sẽ càng khiến cho bệnh kéo dài dai dẳng và không thể tự khỏi nếu không điều trị.

Mỗi giai đoạn của trầm cảm sau sinh đều có những biểu hiện khác nhau và bệnh càng nặng thì các biểu hiện càng nghiêm trọng, thậm chí gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe của mẹ và em bé. Cụ thể ở giai đoạn đầu chỉ xuất hiện vài triệu chứng rối loạn khí sắc, thay đổi thái độ mức độ nhẹ, nhưng càng về sau bệnh càng nặng, hình thành những suy nghĩ và hành vi cực đoan, sai lệch.

Thậm chí, đã có nhiều trường hợp người bệnh có ý định tự sát hoặc có hành vi hành hạ, làm đau đớn bản thân, làm tổn thương đứa con. Tại Việt Nam cũng đã ghi nhận rất nhiều trường hợp trầm cảm sau sinh giết con và tự sát cho thấy mức độ nguy hiểm của căn bệnh trầm cảm sau sinh này.

Đối với đứa trẻ có mẹ bị trầm cảm sau sinh nhưng không được điều trị sẽ dễ bị rối loạn sự phát triển hành vi và cảm xúc như: chậm phát triển chiều cao, dễ béo phì, chậm nói, chậm hiểu dẫn đến gặp vấn đề trong học tập, mối liên kết giữa mẹ và con nhạt nhòa, trẻ cũng có những biểu hiện, cảm xúc tiêu cực hoặc những hành vi không kiểm soát, dễ kích động…

Vì vậy, khi có dấu hiệu bất thường, người bệnh và gia đình cần cùng nhau chia sẻ, quan tâm hơn, tránh những tác động tâm lý đến phụ nữ sau sinh.

Cách để vượt qua trầm cảm sau sinh nhanh chóng

Tùy vào mức độ nặng hay nhẹ của bệnh mà người bệnh sẽ được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp. Hiện nay, bệnh trầm cảm sau sinh được điều trị chủ yếu bằng 2 phương pháp chính là trị liệu tâm lý và kết hợp sử dụng thuốc theo sự chỉ định của bác sĩ.

Trị liệu tâm lý

Đây là phương pháp chuyên dùng trị liệu các bệnh về tâm lý, tâm thần được đánh giá cao hiện nay. Hiệu quả mà phương pháp này đem lại phụ thuộc phần lớn vào tư duy tiếp nhận của người bệnh và sau đó đến chuyên môn của bác sĩ, người bác sĩ giỏi, nắm bắt tốt tâm lý người bệnh mới có thể hỗ trợ tháo gỡ những nút thắt vấn đề, giúp người bệnh nhận ra và thay đổi những hành vi tiêu cực của mình.

Với những trường hợp mắc bệnh trầm cảm sau sinh nhẹ chỉ cần thực hiện trị liệu tâm lý là có thể khỏi bệnh. Bởi phụ nữ sau sinh còn phải nuôi con bằng sữa mẹ, việc sử dụng thuốc có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng sữa, vì vậy, nên ưu tiên kết hợp trị liệu tâm lý cùng các bài tập thiền định, yoga, thở dưỡng sinh hoặc tìm đến âm nhạc thư giãn để cải thiện cảm xúc, nhận thức cũng như hành vi của mình.

Còn với những trường hợp bệnh nặng cần phải kết hợp những biện pháp trên cùng với sử dụng thuốc mới có thể kiểm soát bệnh và đạt được kết quả điều trị khả quan. Ngoài ra, tùy vào mong muốn mà người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp trị liệu không dùng thuốc như massage thư giãn, châm cứu, diện chẩn, liệu pháp ánh sáng, sử dụng acid béo omega – 3…

Sử dụng thuốc điều trị

Một số loại thuốc được sử dụng phổ biến để điều trị trầm cảm sau sinh như Sertraline, Escitalopram, Duloxeton, Citalopram… Trong các loại thuốc này có chứa chất ức chế Serotonin có chọn lọc (SSRI). Việc sử dụng thuốc sẽ đem lại tác dụng trong vòng 1 – 3 tuần, tuy nhiên trong nhiều trường hợp phải mất từ 6 – 8 tuần mới có thể cải thiện được các triệu chứng.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm thường được chỉ định trong ít nhất 6 tháng, thậm chí kéo dài đến hơn 1 năm. Vì vậy, đối với những chị em phụ nữ sau sinh đang trong thời kỳ cho con bú cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi sử dụng vì thuốc có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng sữa.

Bên cạnh đó, sử dụng thuốc chống trầm cảm cần tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý tăng liều hay giảm liều, không ngưng thuốc hay lạm dụng thuốc quá mức để tránh các tác dụng phụ. Có thể kể đến một số tác dụng phụ như đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy, táo bón, khó ngủ… Tốt nhất cần tham khảo ý kiến chỉ định điều trị cũng như được theo dõi kỹ lưỡng của bác sĩ chuyên khoa nếu sử dụng thuốc.

Tóm lại, trầm cảm sau sinh là một căn bệnh tiềm ẩn nhiều nguy hiểm nếu không được điều trị sớm và đúng cách. Và dù bạn điều trị theo phương pháp nào cũng cần tuân thủ thăm khám đúng hẹn với bác sĩ, sử dụng thuốc đúng hướng dẫn và tìm đến sự sẻ chia từ người thân. Đây không chỉ là cách trị mà còn là cách phòng ngừa trầm cảm sau sinh tốt nhất.