Viêm phế quản ở người lớn: Biểu hiện và cách điều trị

Viêm phế quản ở người lớn có những biểu hiện điển hình như sốt nhẹ, ho dai dẳng, thở khò khè và khạc đờm. Bệnh có thể bùng phát cấp tính hoặc tiến triển dai dẳng, mãn tính tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Mặc dù không đe dọa đến sức khỏe nhưng bệnh lý này ảnh hưởng không nhỏ đến chức năng hô hấp, gây ra nhiều phiền toái và mệt mỏi khi sinh hoạt, lao động. 

Viêm phế quản ở người lớn là bệnh gì? Phân loại

Phế quản là các ống dẫn không khí vào bên trong phổi, trong đó có 2 phế quản lớn nhất được gọi là phế quản trái và phế quản phải. Từ hai phế quản này rẽ nhánh thành nhiều ống dẫn khí nhỏ nhằm đưa không khí vào các phế nang của phổi. Ngoài chức năng vận chuyển không khí, phế quản còn đảm nhiệm vai trò lọc không khí. Chính vì vậy, cơ quan này rất dễ bị sưng viêm, hoại tử do virus, vi khuẩn và các tác nhân không nhiễm trùng (khói thuốc, bụi bẩn, chất kích ứng, dị ứng,…).

Viêm phế quản ở người lớn là tình trạng niêm mạc của ống dẫn khí bị sưng viêm do nhiều nguyên nhân khác nhau. Hiện tượng viêm của ống dẫn khí kích thích cơ quan hô hấp tăng tiết dịch nhầy, dẫn đến bít tắc phế quản và gây khó khăn khi hô hấp. Tùy theo tiến triển của bệnh, viêm phế quản được chia thành 2 loại chính:

• Viêm phế quản cấp ở người lớn: Viêm phế quản cấp là tình trạng ống dẫn khí bị viêm trong một thời gian ngắn (khoảng 5 – 7 ngày). Bệnh bùng phát các triệu chứng đột ngột, dễ nhận biết và có thể thuyên giảm chỉ sau thời gian ngắn. Nguyên nhân chủ yếu gây ra viêm phế quản cấp là các tác nhân nhiễm trùng như virus, vi khuẩn.
• Viêm phế quản mạn ở người lớn: Viêm phế quản mạn là tình trạng ống dẫn khí bị sưng viêm dài ngày. Khác với viêm phế quản cấp, bệnh ở giai đoạn mãn tính chủ yếu khởi phát do các nguyên nhân không nhiễm trùng. Bệnh có triệu chứng mờ nhạt, tiến triển dai dẳng và tái phát nhiều lần trong năm.

Viêm phế quản cấp thường thuyên giảm nhanh và ít khi phải can thiệp điều trị y tế. Tuy nhiên nếu không xử lý triệt để, bệnh có thể tái phát nhiều lần và dẫn đến viêm phế quản mãn tính. Ngoài ra, bệnh nhân bị viêm phế quản mãn tính cũng có thể xen kẽ với các đợt viêm cấp.

Nhìn chung, viêm phế quản là bệnh lý hô hấp tương đối phổ biến ở người trưởng thành – đặc biệt là người cao tuổi. Mặc dù không đe dọa đến tính mạng nhưng bệnh lý này ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Biểu hiện của viêm phế quản ở người lớn

Người lớn có hệ miễn dịch hoàn chỉnh hơn so với trẻ nhỏ. Do đó, viêm phế quản ở người trưởng thành thường có mức độ nhẹ. Tuy nhiên, triệu chứng của bệnh còn phụ thuộc vào giai đoạn tiến triển của bệnh, nguyên nhân và sức khỏe của từng cá thể.

Triệu chứng của viêm phế quản cấp ở người lớn:

• Ho là triệu chứng điển hình nhất của viêm phế quản cấp. Ban đầu, bệnh nhân bị ho khan, sau đó chuyển sang ho có đờm. Đặc biệt, cơn ho bùng phát mạnh vào ban đêm – nhất là khi thời tiết chuyển lạnh.
• Sốt nhẹ hoặc không kèm sốt
• Đau thắt ngực
• Chảy nước mũi, nghẹt mũi, dịch mũi có màu trắng, vàng hoặc xanh
• Thở khò khè
• Đau rát, ngứa ngáy cổ họng
• Cơ thể mệt mỏi, chán ăn, xanh xao và yếu sức

Đa phần những trường hợp bị viêm phế quản cấp đều có thuyên giảm triệu chứng sau 4 – 5 ngày mà không cần can thiệp điều trị y tế. Tuy nhiên trong một số trường hợp, bệnh có thể tiến triển nặng và gây suy hô hấp nếu không xử lý kịp thời.

Triệu chứng nhận biết viêm phế quản mạn ở người lớn:

• Ho dai dẳng, ho có đờm và ho nhiều khi thời tiết chuyển lạnh
• Đau thắt ngực, khó thở
• Có xu hướng khạc đờm liên tục
• Cơ thể mệt mỏi nhưng không gây sụt cân, suy nhược
• Một số triệu chứng có thể đi kèm như sốt nhẹ, thở khò khè, đau thắt ngực, khó thở,…
• Xen kẽ với các triệu chứng của viêm phế quản cấp vào một số thời điểm trong năm

Viêm phế quản mạn ở người lớn có triệu chứng mờ nhạt, không rõ ràng và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh viêm nhiễm hô hấp khác. Thống kê cho thấy, đa phần các trường hợp bệnh ở giai đoạn mãn tính đều có liên quan đến tính chất công việc, thói quen sinh hoạt và môi trường sống.

Nguyên nhân gây viêm phế quản ở người lớn

Tương tự như viêm phế quản ở trẻ nhỏ, viêm phế quản ở người lớn có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau.

1. Nguyên nhân gây viêm phế quản cấp ở người lớn

Viêm phế quản cấp ở người trưởng thành thường bùng phát vào giai đoạn chuyển mùa (từ mùa đông sang mùa xuân). Đây là thời điểm thích hợp để virus gây bệnh phát triển mạnh và lây lan rộng.

Tác nhân chủ yếu gây viêm phế quản cấp ở người lớn, bao gồm:

• Virus: Hơn 80% trường hợp viêm phế quản cấp xảy ra do nhiễm virus. Phổ biến nhất là RSV (virus hợp bào hô hấp), virus gây cúm A, coronavirus, rhinovirus,… Nếu xảy ra do virus, bệnh thường thuyên giảm nhanh nếu chăm sóc và điều trị đúng cách.
• Vi khuẩn: Rất ít trường hợp viêm phế quản cấp ở người lớn xảy ra do vi khuẩn (vi khuẩn gây bệnh ho gà, Mycoplasma pneumonia, Chlamydia pneumonia,…). Viêm phế quản do vi khuẩn thường gây ra các triệu chứng nặng nề, tiến triển nhanh và có thể để lại biến chứng nếu không kịp thời can thiệp các phương pháp điều trị.
• Dị ứng: Ngoài nguyên nhân do virus và vi khuẩn, viêm phế quản ở người trưởng thành cũng có thể xảy ra do dị ứng. Việc tiếp xúc với các tác nhân dị ứng như khói thuốc, lông động vật, phấn hoa, hóa chất,… có thể kích thích phản ứng miễn dịch của cơ thể. Phản ứng này làm giải phóng histamine vào niêm mạc hô hấp và gây phù nề ống dẫn khí. Viêm phế quản do dị ứng có nguy cơ tiến triển mãn tính cao nếu không kết hợp giữa điều trị y tế và cách ly với các yếu tố kích thích.

2. Nguyên nhân gây viêm phế quản mạn ở người lớn

Viêm phế quản mạn ở người lớn thường xảy ra do các nguyên nhân không nhiễm trùng. Bệnh gặp nhiều ở người trung niên và cao tuổi – đặc biệt là người sinh sống trong môi trường ô nhiễm, có thói quen hút thuốc lá và uống rượu bia.

Các nguyên nhân có thể gây viêm phế quản mạn ở người lớn:

• Hút thuốc lá: Nicotine, asen cùng với các hóa chất độc hại có trong khói thuốc lá chính là nguyên nhân gây viêm, phù nề ống dẫn khí trong thời gian dài. Ngoài ra, khói thuốc còn gây suy giảm hệ miễn dịch và tạo điều kiện để virus, vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào các cơ quan hô hấp dưới. Bên cạnh đó, người thường xuyên có thói quen hút thuốc lá còn phải đối mặt với các bệnh lý hô hấp khác như viêm tiểu phế quản, viêm thanh quản, bệnh phổi tắc nghẽn hoặc thậm chí là ung thư phổi.
• Tiếp xúc với chất dị ứng, kích ứng thường xuyên: Người thường xuyên tiếp xúc với bụi vải, hóa chất, chất dị ứng hoặc sinh sống trong môi trường có chất lượng không khí kém có nguy cơ bị viêm phế quản mãn tính cao. Nguyên nhân là do các chất dị ứng, kích ứng xâm nhập vào phế quản kích thích phản ứng viêm, phù nề và tăng hoạt động tiết dịch của cơ quan này.

3. Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh

Trên thực tế, nguy cơ mắc bệnh viêm phế quản có thể tăng lên đáng kể khi có những yếu tố sau:

• Người có hệ miễn dịch suy giảm (tuổi tác cao, tiểu đường, nhiễm HIV,…)
• Thiếu hụt alpha-1 antitrypsin (enzyme có chức năng bảo vệ cơ quan hô hấp)
• Cơ địa nhạy cảm, dễ dị ứng
• Không điều trị dứt điểm các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp
• Sinh sống trong môi trường ô nhiễm, tính chất công việc phải thường xuyên tiếp xúc với hóa chất, bụi bẩn,…
• Người bị trào ngược dạ dày, có thói quen uống rượu bia
• Thời tiết thay đổi đột ngột

Viêm phế quản ở người lớn có lây không? Nguy hiểm không?

Viêm phế quản do virus, vi khuẩn đều có khả năng lây nhiễm. Tác nhân gây bệnh thường có trong nước bọt và dịch tiết hô hấp của người bệnh. Do đó, các hoạt động như giao tiếp, hắt hơi, ăn uống chung,… có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm bệnh cho người khác. Chính vì có nguy cơ lây nhiễm cao nên viêm phế quản cấp thường bùng phát thành dịch vào một số thời điểm trong năm (đông xuân).

Ngược lại, viêm phế quản do các nguyên nhân không nhiễm trùng hầu như không có khả năng lây nhiễm. Tuy nhiên, tình trạng này thường có tính chất gia đình – đặc biệt là khi viêm phế quản xảy ra do cơ địa dị ứng, mẫn cảm.

Viêm phế quản ở người lớn có thể thuyên giảm nhanh nếu chăm sóc và điều trị đúng cách. 90% bệnh nhân bị viêm phế quản cấp đều có thể tự thuyên giảm mà không cần điều trị. Tuy nhiên nếu xảy ra do vi khuẩn, bệnh nhân cần thăm khám và sử dụng kháng sinh theo hướng dẫn của bác sĩ. Viêm phế quản do vi khuẩn có thể tiến triển nặng gây giãn phế quản, suy hô hấp và viêm phổi nếu không xử lý kịp thời.

Trong khi đó, viêm phế quản mãn tính có tiến triển chậm nhưng dai dẳng và dễ tái phát. Do nguyên nhân phức tạp nên điều trị bệnh đòi hỏi phải kết hợp các phương pháp y tế và tổ chức lại lối sống. Trong trường hợp viêm phế quản tiến triển dai dẳng, bệnh nhân có thể gặp phải các biến chứng như giãn phế quản, hen phế quản và tăng nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính.

Hơn nữa, các triệu chứng của viêm phế quản cấp và mãn tính đều ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bệnh. Thực tế cũng đã ghi nhận nhiều bệnh nhân rơi vào trạng thái mất ngủ, thiếu ngủ, kém tập trung khi học tập và làm việc do viêm phế quản.

Chẩn đoán bệnh viêm phế quản ở người lớn

Viêm phế quản ở người lớn có triệu chứng tương tự các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp dưới. Do đó trước khi đưa phương án điều trị, bác sĩ sẽ thăm khám lâm sàng và chỉ định một số kỹ thuật cận lâm sàng như:

• Chụp X-Quang phổi
• Soi cấy bệnh phẩm
• Đo chức năng thông khí phổi
• Nội soi tai mũi họng, dạ dày để loại trừ các khả năng có thể gây ho dai dẳng

Các phương pháp điều trị viêm phế quản ở người lớn

Điều trị viêm phế quản ở người lớn phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Hiện nay, bệnh lý này thường được điều trị bằng cách sử dụng thuốc kết hợp với các biện pháp chăm sóc và cách ly với yếu tố gây bệnh.

Dưới đây là một số phương pháp điều trị viêm phế quản ở người trưởng thành:

1. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc là phương pháp chính trong điều trị viêm phế quản ở người lớn. Hiện nay, thuốc được dùng để điều trị bệnh lý này chủ yếu là thuốc điều trị triệu chứng. Chỉ có trường hợp viêm phế quản do vi khuẩn là có thuốc điều trị đặc hiệu (kháng sinh). Tuy nhiên, do nguy cơ kháng thuốc cao nên bệnh nhân cần được soi cấy dịch đờm trước khi dùng kháng sinh.

Một số loại thuốc được dùng để điều trị viêm phế quản ở người lớn:

• Kháng sinh: Kháng sinh được sử dụng để điều trị viêm phế quản do vi khuẩn trong 10 – 14 ngày. Ngoài ra, nhóm thuốc này cũng có thể được dùng trong trường hợp viêm phế quản do virus để ngăn ngừa bội nhiễm nếu bệnh nhân trên 65 tuổi bị ho cấp tính, đi kèm với các bệnh suy giảm miễn dịch, phổi, tim, bị tiểu đường, đang sử dụng corticoid đường uống hoặc có tiền sử suy tim sung huyết. Loại kháng sinh được sử dụng phổ biến, bao gồm Macrolide, Ampicillin, Amoxicillin, Penicillin,…
• Thuốc kháng virus: Thuốc kháng virus hiếm khi được chỉ định trong điều trị viêm phế quản ở người lớn. Tuy nhiên nếu xảy ra do virus cúm, bác sĩ có thể yêu cầu dùng thuốc kháng virus trong vòng 36 giờ đầu tiên để giảm nhẹ mức độ của các triệu chứng.
• Thuốc điều trị triệu chứng: Bên cạnh kháng sinh và thuốc kháng virus, bệnh nhân có thể được chỉ định dùng khí dung giãn phế quản, thuốc hạ sốt, thuốc long đờm, thuốc kháng histamine, vitamin và khoáng chất bổ sung,…

Thuốc thường được chỉ định trong 5 – 7 ngày và 10 – 14 ngày đối với kháng sinh. Tuy nhiên nếu xảy ra bội nhiễm, việc sử dụng thuốc có thể kéo dài trong nhiều tuần nhằm hạn chế nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc và gây tái nhiễm. Bên cạnh việc sử dụng thuốc Tây, bệnh nhân cũng có thể kết hợp với các loại thuốc nam như tắc, lá hẹ, mật ong, tỏi, tía tô,… để giảm đau họng, ho và thở khò khè do viêm phế quản gây ra.

2. Kết hợp với các biện pháp chăm sóc

Song song với việc sử dụng thuốc, bệnh nhân nên kết hợp với các biện pháp chăm sóc để đẩy nhanh tốc độ phục hồi, nâng đỡ thể trạng và hỗ trợ rút ngắn thời gian điều trị. Ngoài ra, việc kết hợp các biện pháp chăm sóc còn hạn chế được nguy cơ lạm dụng thuốc điều trị triệu chứng.

Các biện pháp chăm sóc giúp cải thiện tình trạng viêm phế quản ở người lớn:

• Nghỉ ngơi và ăn uống điều độ trong thời gian điều trị. Đặc biệt chú ý tránh ăn uống chung và tiếp xúc thân mật với người khỏe mạnh để hạn chế nguy cơ lây nhiễm bệnh.
• Chườm khăn mát, uống nhiều nước và bổ sung thêm nước ép từ trái cây, rau củ để giảm thân nhiệt, cải thiện tình trạng mệt mỏi và hỗ trợ rút ngắn thời gian điều trị.
• Súc miệng với nước muối ấm để loại bỏ dịch đờm ứ đọng, giảm đau rát và ngứa ngáy ở cổ họng. Ngoài ra, cần chú ý vệ sinh răng miệng đều đặn để tránh viêm nhiễm niêm mạc hầu họng, amidan và một số cơ quan hô hấp trên.
• Dùng nước muối sinh lý nhỏ mũi thường xuyên để làm loãng dịch đờm và tiến hành xì mũi để loại bỏ dịch nhầy ứ đọng. Dịch tiết hô hấp tồn đọng trong phế quản lâu ngày có thể làm tăng nguy cơ bội nhiễm và khiến quá trình điều trị kéo dài hơn so với bình thường.
• Có thể dùng máy tạo độ ẩm và thiết bị lọc không khí để giảm ngứa mũi, làm dịu niêm mạc hô hấp và giảm nhẹ một số triệu chứng của bệnh.
• Bệnh nhân cũng có thể xông mũi với một số thảo dược, tinh dầu tự nhiên để làm thông đường thở và hỗ trợ dẫn lưu dịch tiết hô hấp.

Việc áp dụng các biện pháp chăm sóc mang lại hiệu quả khá rõ rệt và hạn chế được tần suất sử dụng thuốc điều trị triệu chứng đáng kể. Tuy nhiên, bệnh nhân nên kết hợp dùng thuốc đặc hiệu (nếu có) để tránh tình trạng bệnh tiến triển dai dẳng và tái phát nhiều lần.

3. Cách ly với yếu tố gây bệnh

Ngoài việc sử dụng thuốc và thực hiện các biện pháp chăm sóc, bệnh nhân bị viêm phế quản cần cách ly với các yếu tố gây bệnh để hạn chế nguy cơ bệnh tái phát và tiến triển mãn tính. Hơn nữa, biện pháp này còn giúp quá trình điều trị diễn ra thuận lợi hơn.

• Nên cai thuốc lá nếu có thói quen hút thuốc lá trong nhiều năm. Không chỉ là nguyên nhân gây viêm phế quản, thói quen này còn dẫn đến hàng loạt các bệnh lý mãn tính khác. Do đó, bệnh nhân nên xây dựng liệu trình cai thuốc khoa học để từ bỏ thói quen xấu nhằm bảo vệ sức khỏe.
• Tránh sử dụng rượu bia và các loại thực phẩm dễ gây dị ứng.
• Cân nhắc thay đổi công việc (thợ mỏ, may mặc, sơn dầu, làm giày da,…) nếu viêm phế quản tái phát nhiều lần.
• Không tiếp xúc với các yếu tố gây kích ứng, dị ứng như bụi vải, nấm mốc, lông chó mèo, phấn hoa,… nhất là khi có cơ địa nhạy cảm. Để giảm thiểu chất dị ứng có trong không khí, bệnh nhân có thể trồng thêm cây xanh và sử dụng thiết bị lọc không khí.

Phòng ngừa viêm phế quản ở người lớn

Viêm phế quản ở người lớn có nguy cơ tái phát cao. Do đó sau khi điều trị, cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa như:

• Đeo khẩu trang khi di chuyển, hoạt động ngoài trời – nhất là khi đến những nơi đông người như bệnh viện, nhà ga, sân bay, sân vận động,…
• Vào thời điểm viêm phế quản bùng phát (mùa đông – xuân), nên chú ý đeo khẩu trang thường xuyên và rửa sạch tay ngay sau khi tiếp xúc với các vận dụng công cộng.
• Vệ sinh răng miệng đúng cách và rửa tay thường xuyên – đặc biệt là trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi tiếp xúc, chăm sóc của mắc bệnh viêm nhiễm đường hô hấp.
• Hạn chế tiếp xúc với người bị viêm phế quản và các bệnh hô hấp khác.
• Dọn dẹp nhà cửa thường xuyên để tránh chất dị ứng tích tụ trong không khí.
• Virus cúm là một trong những tác nhân gây viêm phế quản ở người lớn. Do đó, người trưởng thành – đặc biệt là người cao tuổi nên tiêm vaccine ngừa cúm A 1 lần/ năm.
• Tích cực điều trị các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp trên, tránh để virus và vi khuẩn phát triển mạnh gây tổn thương ống dẫn khí.
• Không hút thuốc lá và hít khói thuốc thụ động.
• Giữ ấm cơ thể khi thời tiết chuyển lạnh, ăn uống điều độ và sinh hoạt khoa học để nâng cao thể trạng.

Viêm phế quản ở người lớn là bệnh hô hấp khá phổ biến. Tuy nhiên, bệnh có thể tiến triển nặng và phát triển sang giai đoạn mãn tính nếu không điều trị kịp thời. Chính vì vậy, bệnh nhân nên chủ động thăm khám và can thiệp các phương pháp điều trị khi nhận thấy các triệu chứng bất thường.