Cây sa sâm – Công dụng, cách dùng và liều lượng

Cây sa sâm là loại dược liệu quý, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc bồi bổ sức khỏe, điều trị các bệnh như ho khan, viêm phế quản, sản phụ ít sữa,…Dược liệu có vị ngọt, hơi đắng, tính mát có công dụng sinh tân ích vị, thanh táo nhiệt, nhuận phế.

Tên gọi khác: Sa sâm nam, sâm cát, hải cúc, xà lách biển, bạch sâm.

Tên thực vật: Glehnia littoralis Fr. Sehmidt ex Miq

Tên khoa học: Launaea pinnatifida

Tên dược liệu: Radix Glehniae

Họ: Cúc Asteraceae (Compositae)

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm thực vật

Cây sa sâm là cây cỏ, mọc thẳng, sống lâu năm với chiều cao trung bình khoảng 15 đến 25cm. Rễ của dược liệu khá mềm, cây có màu vàng nhạt, thông thường ở mỗi gốc sẽ có từ 2 đến 3 thân bò mọc ra theo dạng sợi dài, mọc lan khắp nơi. Lá của dược liệu sẽ mọc sát gốc, lá xẻ lông chim khoảng 6 đến 7 thùy, dài khoảng 4 đến 8 cm. Hay bên mép lá có hình răng cưa khá thưa, tựa như lá cảu hoa cải cúc hoặc bồ công anh. Hoa của cây sa sâm cũng mọc ở dưới gốc, có màu vàng, mọc đơn lẻ và cuốn hoa hơi ngắn. Quả thì có hình trụ, có lông bên ngoài, hơi thon, dài khoảng 4mm.

2. Phân bố

Hiện nay, có thể tìm thấy loại thảo dược quý này ở nhiều quốc gia trên thế giới, tập trung đông nhất có thể là vùng Đông Á ở các nước như Trung Quốc, Nhật Bản. Ở Việt Nam, cây sa sâm thường xuất hiện ở các tỉnh như Quảng Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh, Nam Định, Hà Nam, Quãng Ngãi,…

3. Bộ phận dùng

Tuy cây sa sâm có rất nhiều bộ phận nhưng khi thu hái người ta chỉ giữ lại phần rễ của cây để chế biến thành những bài thuốc chữa bệnh, hỗ trợ sức khỏe.

4. Thu hái – sơ chế

Sa sâm sẽ được thu hái vào khoảng thàng 3 -4 hay tháng 8 -9 của mỗi năm.

Sau khi đã được đem về, rễ của cây sẽ được rửa sạch bằng với nước vo gạo để có thể loại bỏ tất cả các bụi bẩn, cát bám bên ngoài. Tiếp đến đem đi đồ chín và sấy/ phơi cho khô. Hoặc khi đã rửa sạch rễ có thể đem ngâm cùng với phèn chua thep tỷ lệ 2:5. Rồi đem chúng đi phơi cho se lại, sau đó xong diêm sinh khoảng hơn 1 tiếng, tiếp dục phơi dưới nắng to để cho dược liệu khô hẳn.

5. Bảo quản

Để bảo quản cây sa sâm được lâu nhất, bạn cần để ở nơi kín gió, khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp của mặt trời để hạn chế tối đa vấn đề hư hại và ẩm mốc.

6. Thành phần hóa học

Trong cây sa sâm có chứa rất nhiều các thành phần bổ dưỡng, hỗ trợ rất tốt cho cơ thể:

• Chất béo
• Dẫn xuất của Coumarin
• β-sitosterol
• Tinh dầu
• Dẫn chất của Psoralen và Scopoletin
• Polysaccharid
• Acid triterpenic

Vị thuốc cây sa sâm

1. Tính vị

Cây sa sâm có tính mát, vị ngọt, hơi đắng.

2. Qui kinh

Vị thuốc được qui vào kinh Vị và Phế

3. Tác dụng được lý – chủ vị

Trong y học cổ truyền

Vị thuốc này có tác dụng:

• Ích vị sinh tân
• Dưỡng âm thanh quế
• Chỉ thấy
• Tả hỏa

Loại thảo dược này được sử dụng nhiều trong việc điều trị các bệnh như:

• Gầy ốm
• Ho, ho khan
• Hay khát nước, lưỡi khô
• Bệnh nhiệt bao tan dịch
• Viêm phế quản mạn tính

Trong y học hiện đại

Theo nghiên cứu của y học hiện đại, cây sa sâm có công dụng dược lý như:

• Trừ đờm
• Kháng khuẩn
• Tăng cường trương lực cơ tim
• Giãn mạch

4. Cách dùng – liều lượng

Theo các bài thuốc thì sa sâm thường được sử dụng để sắc lấy nước uống. Có thể dùng độc vị hoặc kết hợp cùng các vị thuốc khác để phù hợp với mục đích sử dụng của từng người. Mỗi ngày chỉ nên dùng khoảng 10 đến 15g.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây sa sâm

Cây sa sâm được biết đến là một loại dược liệu quý với rất nhiều công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, tùy thuộc vào từng đối tượng người bệnh mà cách chế biến những bài thuốc cũng có phần khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc mà người bệnh có thể áp dụng ngay tại nhà.

1. Bài thuốc chữa trị cho sản phụ ít sữa

• Chuẩn bị: 12g sa sâm và 100g thịt nạc
• Cách thực hiện: Đem 2 nguyên liệu hầm cùng với nhau cho thật nhừ, sau đó cho thêm 1 ít muối để ăn.

2. Bài thuốc chữa đau nhức răng

• Chuẩn bị: 60g sa sâm và 3 quả trứng gà
• Các thực hiện: Nấu canh sa sâm và trứng gà dùng để ăn điều trị đau nhức rất hiệu quả

3. Bài thuốc trị ho sốt

• Chuẩn bị: 25g sa sâm và 15g đường phèn
• Cách thực hiện: Dùng một lượng nước vừa đủ để đun cùng sa sâm và đường phèn trong thời gian khoảng 15 phút, sau đó tắt bếp và uống lúc còn ấm.

4. Bài thuốc trị nóng sốt, thổ huyết, phổi yếu, khó thở, hư lao

• Chuẩn bị: 20g sa sâm và 20g mạch môn
• Các thực hiện: Đem cả 2 đi sắc lấy nước uống.

5. Bài thuốc chữa ợ chua bụng đầy và sán khí

• Chuẩn bị: 12g sa sâm, 20g sinh địa, 6g xuyên luyện tử, 24g câu kỷ tử, 12g đường quy, 12g mạch đông.
• Các thực hiện: Dùng tất cả vị thuốc đã chuẩn bị đem sắc lấy nước uống hàng ngày.

6. Bài thuốc trị họng khô, miệng khát và sốt  

• Chuẩn bị: 20g sa sâm, 8g trần bì, 12g rễ cây lứt, 20g rễ cà gai, 20g hà thủ ô, 4g gừng, 12g cam thảo nam, 12g hoài sơn, 20g bạch truật nam, 20g rễ vú bò.
• Cách thực hiện: Đem tất cả nguyên liệu sắc lấy nước uống. Mỗi ngày uống 2 lần. Hoặc có thể tán thành bột hoặc làm thành viên để dùng, mỗi ngày nên dùng từ 20g.

7. Bài thuốc trị ho có đờm, tức ngực và viêm phổi

• Chuẩn bị: 16g sa sâm, 12g ngọc trúc, 12g mạch đông, 20 sinh địa.
• Cách thực hiện: Sử dụng tất cả vị thuốc đun lấy nước uống mỗi ngày.

8. Bài thuốc trị nóng sốt, khó thở, mạch nhanh, nóng sốt, hư lao

• Chuẩn bị: 15g sa sâm, 4g cửu lý hương, 2g chè mạn, 10g tía tô, 5 lát gừng nướng, 1 quả chang non đã thái lát.
• Cách thực hiện: Sắc lấy nước uống, chia đều để dùng 2 lần mỗi ngày.

9. Bài thuốc trị chứng hư nhược khí ngắn, phổi yếu và mất tiếng

• Chuẩn bị: 20g sa sâm, 6g xuyên bối mẫu, 12g huyền sâm, 20g sinh địa, 12g ngưu bàng tử, 12g tri mẫu, 4g hoàng kỳ.
• Cách thực hiện: Dùng các vị thuốc đã chuẩn bị đem sắc cùng nhau lấy nước để uống.

10. Bài thuốc trị ho khan có ít đờm, khô họng và chứng phế vị táo nhiệt sinh ra miệng khát

• Chuẩn bị: 12g sa sâm, 4g cam thảo, 12g tang diệp, 12g ngọc trúc, 12g thiên hoa phấn, 12g mạch môn.
• Cách thực hiện: Dùng các nguyên liệu đã chuẩn bị sắc lấy nước uống, duy trì mỗi ngày.

11.  Bài thuốc trị thiếu máu và vàng da

• Chuẩn bị: 12g sa sâm, 4g nhục quế, 12g bột nghệ vàng, 4g hồi hương
• Cách thực hiện: Dùng sắc lấy nước uống mỗi ngày, duy trì khoảng 1 tháng.

12. Bài thuốc chữa lao phổi, viêm phế quản mãn tính và giãn phế quản

• Chuẩn bị: 20g sa sâm, 12g biển đậu, 4g cam thảo, 12g thiên hoa, 12g tang diệp, 12g ngọc trúc.
• Các thực hiện: Đem tất cả vị thuốc rửa thật sạch sau đó sắc lấy nước uống.

Một số lưu ý khi sử dụng cây sa sâm

Cây sa sâm là một dược liệu sở hữu rất nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, khi dùng dược liệu này cũng cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Các bệnh nhân viêm gan C không nên sử dụng loại dược liệu này vì có thể gây ra tình trạng đau tức vùng gan.
• Vị thuốc này có thể tương tác với lê lô nên tuyệt đối không nên kết hợp cùng nhau hoặc dùng cùng lúc.
• Những trường hợp ho, âm hư phổi táo do hàn thì không nên áp dụng các bài thuốc sử dụng cây sa sâm.
• Nên chú ý thận trọng khi sử dụng thảo dược này cho những người mắc hội chứng hư hàn.
• Chú ý lựa chọn nguyên liệu có nguồn gốc rõ ràng để tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng.

Bài viết trên đây đã tổng hợp một số thông tin về cây sa sâm. Tuy nhiên, khi muốn sử dụng cây thuốc này để chữa bệnh, bạn cần phải tham khảo qua ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa để được hướng dẫn và tư vấn cách dùng hiệu quả và phù hợp nhất.