Sâu Răng Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân, Tác Hại, Điều Trị

Sâu răng ở trẻ em thường có liên quan đến thói quen vệ sinh răng miệng kém, chế độ ăn chứa nhiều đường, men răng mỏng và nhạy cảm. Ngoài tác hại đối với sức khỏe răng miệng, sâu răng còn khiến trẻ chán ăn, sụt cân, chậm phát triển chiều cao và thiếu tự tin khi giao tiếp với bạn bè.

Thực trạng sâu răng ở trẻ em hiện nay

Sâu răng là bệnh lý về răng miệng rất phổ biến ở cả người lớn và trẻ em. Bệnh có thể xảy ra ở cả răng sữa, răng vĩnh viễn và răng hỗn hợp. Theo số liệu thống kê, sâu răng gặp nhiều ở trẻ từ 5 – 10 tuổi.

Như đã biết, sâu răng là tình trạng răng bị nhiễm khuẩn bởi các vi khuẩn thường trú trong khoang miệng, phổ biến nhất là vi khuẩn Streptococcus mutans. Vi khuẩn phát triển mạnh tạo ra một lượng axit gây hòa tan các khoáng chất ở men răng, ngà răng. Hiện tượng này được gọi là quá trình hủy khoáng.

Hủy khoáng là quá trình mất khá nhiều thời gian, diễn ra âm thầm và không có triệu chứng trong giai đoạn đầu. Chính vì vậy nếu không chú ý, sâu răng ở trẻ em có thể tiến triển nặng gây ra nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe nói chung và sức khỏe răng miệng nói riêng.

Theo thống kê, khoảng 23% trẻ em ở Hoa Kỳ bị sâu răng, tỷ lệ này rơi vào khoảng 28% ở Anh, 51% ở Trung Quốc, 57% ở Nam Phi. Ở nước ta, chưa có thống kê trên quy mô cả nước nhưng theo số liệu của Viện Răng hàm mặt Hà Nội, có từ 60 – 80% trẻ bị sâu răng sữa và sâu răng ở trẻ từ 15 – 17 tuổi cũng chiếm tỷ lệ khá cao (hơn 50%).

Thực tế cho thấy, người Việt không coi trọng sức khỏe răng miệng nên tỷ lệ sâu răng, viêm lợi và viêm nha chu thường rất cao. Ở trẻ nhỏ, sâu răng không chỉ ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai, thẩm mỹ mà còn là nguyên nhân gián tiếp gây chậm tăng cân, phát triển chiều cao và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh nha khoa khi thay răng vĩnh viễn.

Nhận biết sâu răng ở trẻ em

Sâu răng ở trẻ em cũng không gây ra bất cứ triệu chứng nào ở giai đoạn đầu (sâu men). Tình trạng đau nhức, ê buốt chỉ khởi phát khi lỗ sâu đã tiến triển vào ngà răng (được gọi là giai đoạn sâu ngà).

Khác với men răng, ngà răng chứa hàm lượng khoáng chất thấp hơn, kết cấu xốp, mềm, chứa nhiều mạch máu và tế bào thần kinh nên lỗ sâu sẽ phát triển nhanh và mức độ ê buốt, đau nhức cũng tăng dần lên theo thời gian. Nếu không điều trị sớm, sâu răng sẽ ăn vào tủy răng và gây ra nhiều biến chứng nặng nề.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh sâu răng ở trẻ em:

• Quan sát thấy bề mặt răng có các lỗ sâu nông, nhỏ màu nâu hoặc đen. Nếu phát hiện muộn, lỗ sâu có thể phát triển với kích thước lớn hơn, đi vào vào bên trong ngà răng, tủy răng và bờ lởm chởm.
• Khi ăn uống, thức ăn thừa có thể lọt vào bên trong lỗ sâu khiến răng đau nhức và ê buốt. Mức độ đau nhức có thể tăng lên khi dùng thức ăn quá nóng, quá lạnh và chứa nhiều axit.
• Khi sâu răng phát triển mạnh, men răng có thể ngả sang màu xám đen hoặc đen, răng biến dạng và không thể ăn nhai như bình thường.
• Sâu răng nặng còn có thể gây hôi miệng.
• Tình trạng sâu răng còn đi kèm với một số vấn đề như sưng nướu, nướu đỏ, nhạy cảm và dễ chảy máu khi đánh răng

Hình ảnh sâu răng ở trẻ em

Nguyên nhân khiến bé bị sâu răng

Sâu răng thường xảy ra do nhiều nguyên nhân. Ở trẻ em, nguy cơ thường cao hơn do men răng mỏng, nhạy cảm và trẻ chưa ý thức được vai trò của các biện pháp vệ sinh răng miệng.

Các nguyên nhân có thể khiến bé bị sâu răng:

• Do chất lượng men răng kém: So với răng trưởng thành, răng sữa có lớp men mỏng, kết cấu răng mềm và nhạy cảm hơn. Do đó, vi khuẩn dễ dàng hòa tan các mô cứng của răng dẫn đến sâu răng, viêm lợi, viêm nha chu và nhiều bệnh lý khác. Đây cũng là lý do vì sao sâu răng ảnh hưởng chủ yếu đến hệ răng sữa và răng hỗn hợp (giai đoạn thay răng).
• Răng mọc chen chúc: Khi thay răng, răng có thể mọc chen chúc và lệch lạch do bẩm sinh hoặc do một số thói quen xấu như đẩy lưỡi, mút tay,… Răng mọc chen chúc là điều kiện thuận lợi để thức ăn tích tụ tạo thành mảng bám, từ đó thúc đẩy vi khuẩn phát triển gây hòa tan các mô cứng của răng.
• Thói quen ăn uống: Thói quen ăn uống là một trong những yếu tố gia tăng nguy cơ sâu răng. Thống kê cho thấy, trẻ nhỏ thường dùng thức ăn, đồ uống chứa nhiều đường nên có nguy cơ sâu răng cao hơn. Nguyên nhân là do carbohydrate từ đường chính là nguồn dinh dưỡng giúp vi khuẩn phát triển và sản sinh ra một lượng lớn axit.
• Vệ sinh răng miệng kém: Vệ sinh răng miệng kém là nguyên nhân gây sâu răng, viêm lợi, viêm nha chu, áp xe răng và nhiều bệnh lý nha khoa khác. Khi răng miệng không được làm sạch, mảng bám sẽ tích tụ lâu ngày tạo thành cao răng. Từ đó thúc đẩy vi khuẩn Streptococcus mutans phát triển mạnh và bài tiết một lượng lớn axit gây hòa tan các mô cứng của răng.
• Thiếu fluor: Fluor là khoáng chất tham gia vào quá trình tái khoáng men răng. Do đó, những trường hợp thiếu fluor sẽ có nguy cơ sâu răng cao hơn. Thiếu fluor xảy ra khi trẻ không được sử dụng các sản phẩm chăm sóc răng miệng chứa fluor và nước uống, thực phẩm chứa fluor từ tự nhiên.

Những yếu tố này chính là nguyên nhân đẩy nhanh tốc độ hủy khoáng so với quá trình tái khoáng. Hệ quả là răng xuất hiện các lỗ sâu trên bề mặt và lỗ sâu thường sẽ phát triển lớn dần theo thời gian.

Sâu răng ở trẻ em có ảnh hưởng, tác hại gì?

Sâu răng ở trẻ em là bệnh nha khoa rất phổ biến. Ở giai đoạn đầu, sâu răng chỉ gây ra sang thương là các lỗ sâu nông, nhỏ và hoàn toàn không gây đau nhức hay ê buốt. Tuy nhiên theo thời gian, lỗ sâu sẽ phát triển vào bên trong ngà răng, thậm chí là tủy răng khiến răng bị đau nhức nhiều và nhạy cảm khi ăn uống.

Thực tế, có nhiều trẻ bị đau răng sâu nhưng không thông báo với bố mẹ mà chỉ biểu hiện qua một số dấu hiệu như chán ăn, ăn uống kém, sụt cân, chậm lớn,… Nếu gia đình không chú ý, trẻ có thể chậm phát triển về thể chất và sức đề kháng suy giảm. Ngoài ra, sâu răng ở trẻ em không được điều trị sớm cũng có thể gây ra các ảnh hưởng như:

• Viêm tủy răng, hoại tử tủy: Theo thời gian, sâu răng sẽ phát triển vào bên trong lỗ sâu gây ra tình trạng viêm tủy răng và hoại tử tủy. Tủy răng là cơ quan nuôi dưỡng ngà răng và thụ cảm tín hiệu. Do đó, tình trạng viêm tủy răng và hoại tử tủy sẽ ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe, tuổi thọ của răng.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Sâu răng ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến chức năng ăn nhai mà còn khiến trẻ mất tự tin và thụ động khi tiếp xúc với bạn bè – nhất là khi sâu răng cửa, răng tiền hàm. Ngoài ra, sâu răng dai dẳng cũng khiến cho khoang miệng có mùi hôi. Điều này khiến trẻ hình thành tâm lý tự ti và không thoải mái khi giao tiếp.
• Các biến chứng khác: Sâu răng nặng không chỉ dẫn đến viêm tủy răng, hoại tử tủy mà còn gây ra khá nhiều biến chứng như viêm quanh chóp, viêm xương hàm, viêm nha chu, áp xe răng, nang chân răng,… Thậm chí, vi khuẩn có thể đi vào tuần hoàn máu và gây ra các biến chứng xa. Chính vì vậy, bố mẹ cần phải quan tâm đến sức khỏe răng miệng của bé để kịp thời ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm.

Cách điều trị sâu răng ở trẻ em an toàn, hiệu quả

Khi nhận thấy bé bị sâu răng, mẹ cần cho trẻ thăm khám và điều trị sớm. Nếu được điều trị ở giai đoạn đầu, lỗ sâu sẽ không có cơ hội phát triển, từ đó có thể bảo tồn cả hình dáng và chức năng của răng.

Sau khi khám lâm sàng và đánh giá mức độ sâu răng, bác sĩ sẽ xem xét các phương pháp điều trị sau:

1. Liệu pháp fluor

Đối với những trường hợp sâu răng nhẹ, bác sĩ sẽ chỉ định dùng liệu pháp fluor. Liệu pháp này sử dụng chổi chuyên dụng thoa fluor lên bề mặt răng để củng cố độ chắc khỏe của men răng và bù lấp những lỗ sâu li ti.

Răng sữa sẽ được thay thế bằng răng vĩnh viễn và trẻ nhỏ thường có tâm lý sợ hãi khi phải hàn răng (trám răng). Do đó, những trường hợp răng sữa sâu nhẹ thường sẽ được ưu tiên dùng liệu pháp fluor thay vì trám răng như thông thường. Ngoài tác dụng bù lấp lỗ sâu li ti, liệu pháp này còn giúp củng cố men răng và ngăn ngừa sâu răng ở những vị trí khác.

Bên cạnh việc thoa fluor trực tiếp lên răng, mẹ cũng có thể cho trẻ sử dụng kem đánh răng và nước súc miệng chứa fluor phù hợp với độ tuổi. Một số ít trường hợp sẽ được chỉ định dùng fluor dạng viên ngậm để cải thiện sức khỏe răng miệng một cách toàn diện.

Mặc dù rất cần thiết cho quá trình tái khoáng nhưng bổ sung fluor quá nhiều có thể gây ra tình trạng nhiễm độc. Chính vì vậy, mẹ chỉ nên cho trẻ sử dụng viên ngậm và các sản phẩm chứa fluor khi đã tham khảo ý kiến của bác sĩ.

2. Trám răng (hàn răng)

Đối với trẻ từ 5 tuổi trở lên và lỗ sâu đã phát triển sâu vào bên trong, liệu pháp fluor có thể không mang lại hiệu quả. Những trường hợp này bắt buộc phải trám răng (hàn răng) để cải thiện.

Trám răng là phương pháp điều trị sâu răng rất phổ biến với tác dụng chính là trám bít hố rãnh, phục hồi hình dáng và chức năng của răng. Do đó khi bé bị sâu răng, mẹ nên đưa trẻ đến phòng khám sớm để được điều trị.

Trước khi hàn trám, bác sĩ sẽ loại bỏ phần ngà răng, men răng bị nhiễm khuẩn, sát khuẩn và tiến hành đổ vật liệu trám răng vào bên trong hố rãnh. Sau đó, chiếu tia laser để làm đông vật liệu và tăng độ bám dính của miếng trám với răng thật.

3. Lấy tủy răng sữa

Sâu răng ở trẻ em cũng có thể tiến triển nặng nếu không được thăm khám và điều trị sớm. Trong trường hợp lỗ sâu đã xâm lấn vào tủy răng gây viêm tủy răng và hoại tử tủy, bác sĩ sẽ chỉ định lấy tủy răng sữa để ngăn ngừa viêm nhiễm lan rộng. Ngoài ra, phương pháp này còn giúp bảo vệ mầm răng vĩnh viễn ở bên dưới. Nếu để kéo dài, mầm răng vĩnh viễn sẽ có nguy cơ nhiễm khuẩn do vi khuẩn tích tụ lâu ngày bên trong tủy răng.

Lấy tủy răng là kỹ thuật khá phức tạp và mất nhiều thời gian thực hiện. Do đó, phương pháp này chỉ được thực hiện đối với trẻ từ 5 tuổi trở lên. Sau khi lấy tủy, răng sẽ có hiện tượng yếu và giòn theo thời gian. Tuy nhiên, răng sữa sẽ nhanh chóng bị thay thế bởi răng vĩnh viễn nên điều này không ảnh hưởng quá nhiều đến sức khỏe răng miệng.

4. Nhổ răng sâu

Nhổ răng sâu sẽ được cân nhắc khi răng bị sâu nặng, thân răng vỡ, mẻ lớn không thể phục hình bằng kỹ thuật hàn trám. Đối với răng sữa, nhổ răng chỉ ảnh hưởng đến việc ăn nhai tạm thời. Sau đó, răng vĩnh viễn sẽ mọc thay thế cho vị trí răng đã nhổ. Tuy nhiên việc nhổ răng sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến cấu trúc xương hàm. Do đó, nhổ bỏ răng sẽ được bác sĩ cân nhắc kỹ lưỡng.

Đối với răng vĩnh viễn, sâu răng tiến triển chậm hơn nên ít có nguy cơ phải nhổ bỏ. Tuy nhiên nếu răng sâu nặng, hình dáng răng biến dạng nghiêm trọng và không thể phục hồi, bác sĩ có thể xem xét việc nhổ bỏ. Khác với răng sữa, răng vĩnh viễn sau khi nhổ bỏ sẽ được cấy ghép Implant để phục hồi hình dáng và chức năng của răng.

5. Vệ sinh răng miệng đúng cách

Trong quá trình điều trị sâu răng, mẹ nên hướng dẫn bé cách vệ sinh răng miệng để ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn và giảm lượng cao răng, mảng bám tích tụ. Ngoài ra, vệ sinh răng miệng đúng cách có thể phòng ngừa viêm lợi, viêm nha chu và nhiều bệnh lý nha khoa khác.

Cách vệ sinh răng miệng giúp cải thiện sâu răng ở trẻ nhỏ:

• Hướng dẫn trẻ chải răng 2 lần/ ngày với kem đánh răng chứa fluor. Khi chải răng, mẹ nên giám sát để chắc chắn trẻ chải răng đúng cách và không nuốt phải kem đánh răng.
• Thay bàn chải đánh răng định kỳ 3 tháng/ lần.
• Cho trẻ súc miệng với nước muối pha loãng để ngăn sự phát triển của vi khuẩn có hại. Ngoài ra, mẹ cũng có thể lựa chọn một số loại nước súc miệng phù hợp với độ tuổi của bé để bổ sung fluor và tiêu diệt các hại khuẩn trong khoang miệng.
• Trẻ nhỏ thường cảm thấy khó chịu khi đánh răng. Vì vậy, mẹ có thể tạo hứng thú cho bé bằng cách chuẩn bị từ 2 – 3 bàn chải đánh răng có hình thú và màu sắc sặc sỡ. Ngoài ra, nên cùng đánh răng với trẻ để hình thành cho bé thói quen vệ sinh răng miệng hằng ngày.

Phòng ngừa sâu răng ở trẻ em

Sâu răng ở trẻ em là bệnh nha khoa rất phổ biến. So với người trưởng thành, trẻ nhỏ sẽ phải đối mặt với nhiều biến chứng và ảnh hưởng hơn như men răng còn khá mỏng, thói quen ăn uống không lành mạnh và chưa ý thức được vai trò của việc vệ sinh răng miệng. Do đó sau khi điều trị, bố mẹ cần phải hướng dẫn cho trẻ cách phòng ngừa sâu răng.

Các biện pháp phòng ngừa sâu răng ở trẻ em:

• Hướng dẫn trẻ chải răng đúng cách sau bữa ăn và trước khi đi ngủ để giảm nguy cơ bị sâu răng, viêm nướu răng, áp xe, viêm nha chu và các bệnh lý răng miệng thường gặp khác.
• Đối với trẻ dưới 3 tuổi, mẹ nên dùng khăn sữa ẩm để làm sạch răng và nướu sau khi ăn. Ngoài ra, nên cho trẻ uống nước và ngậm kẹo chứa đường tự nhiên từ rau củ (Xylitol) để kích thích khoang miệng tiết nước bọt. Thói quen này có thể phòng ngừa sâu răng và giảm thiểu lượng mảng bám, cao răng tích tụ.
• Cho trẻ đến nha khoa kiểm tra định kỳ 6 tháng/ lần để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường.
• Hạn chế lượng đường trong chế độ ăn của trẻ. Thay thế các loại bánh kẹo và nước ngọt bằng các món ăn vặt lành mạnh như trái cây tươi, nước ép, sinh tố, các món bánh tự chế biến,… Ngoài ra, mẹ cũng có thể sử dụng mật ong thay thế cho đường nhằm bảo vệ sức khỏe răng miệng cho bé.
• Thói quen bú bình cũng làm gia tăng nguy cơ sâu răng ở trẻ em. Khi trẻ có thể uống bằng thìa và ly, mẹ nên hạn chế sử dụng bình cho trẻ và tránh tuyệt đối không cho trẻ ngậm bình trước khi ngủ.
• Bổ sung khoáng chất cho bé thông qua chế độ dinh dưỡng hợp lý. Có thể sử dụng thêm sản phẩm chăm sóc răng miệng chứa fluor nếu có chỉ định của dược sĩ/ bác sĩ.
• Răng chen chúc, khấp khểnh chính là điều kiện để tích tụ mảng bám và thúc đẩy vi khuẩn phát triển. Chính vì vậy, mẹ nên cho trẻ sử dụng hàm trainer để đảm bảo răng mọc thẳng, không xô lệch và chen chúc. Khi trẻ đã thay hết răng, nên xem xét niềng răng – chỉnh nha sớm để phòng ngừa sâu răng và nhiều vấn đề nha khoa khác.

Sâu răng ở trẻ em không được điều trị sớm có thể ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng và chất lượng cuộc sống của bé. Do đó, bố mẹ nên chú ý đến những biểu hiện của con trẻ để kịp thời thăm khám và điều trị. Bên cạnh đó, cần nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh răng miệng để trẻ có thể chủ động phòng ngừa sâu răng và các vấn đề răng miệng thường gặp khác.