Thoái hóa cột sống theo đông y và các bài thuốc chữa trị

Các bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống có khả năng kiểm soát cơn đau, cải thiện tê cứng vai gáy, thắt lưng và giảm nhẹ căn nguyên của bệnh. Tuy nhiên, phương pháp này cho tác dụng chậm và hiệu quả kém hơn tân dược nên chỉ được áp dụng trong trường hợp bệnh có mức độ nhẹ.

Có nên điều trị thoái hóa cột sống theo Đông y?

Thoái hóa cột sống là tình trạng suy yếu của tất cả các bộ phận cấu tạo nên cột sống như đốt sống, dây chằng và đĩa đệm. Tình trạng thoái hóa thường xuất hiện ở những vị trí phải chịu áp lực lớn như cột sống cổ và cột sống thắt lưng. Bệnh thường gây đau âm ỉ đến dữ dội, cứng cột sống và hạn chế khả năng vận động. Tuy nhiên nếu không xử lý kịp thời, cột sống có thể bị tổn thương nặng, dẫn đến gù vẹo, liệt chi và tàn phế. 

Theo y học hiện đại, cơ chế gây bệnh có mối liên hệ mật thiết với yếu tố tuổi tác dưới tác động của các yếu tố thuận lợi như lao động nặng, sai tư thế, thừa cân béo phì, chấn thương,… Các phương pháp điều trị từ Tây y chỉ có tác dụng phục hồi chức năng, cải thiện triệu chứng và dự phòng các biến chứng nặng nề.

Còn theo quan niệm Đông y, thoái hóa cột sống thuộc phạm trù chứng tích bối thống (bối thống: đau vùng lưng và tích thống: đau giữa sống lưng). Khác với Tây y, Đông y cho rằng bệnh khởi phát là do phong hàn thấp bên ngoài xâm nhập vào cơ thể khiến cho kinh lạc bị tắc nghẽn, dẫn đến khí huyết ứ trệ và bế tắc.

Không sử dụng thuốc giảm đau và chống viêm chung cho tất cả các trường hợp như Tây y, Đông y sử dụng bài thuốc riêng cho từng thể bệnh tùy theo tính chất, đặc điểm và vị trí cơn đau khởi phát. Ngoài tác động đến triệu chứng lâm sàng, các bài thuốc Đông y còn giúp bồi bổ sức khỏe và cải thiện lưu thông máu.

Hiện nay, nhiều bệnh nhân lựa chọn điều trị thoái hóa cột sống theo Đông y vì có ưu điểm lành tính, thích hợp với cả người có bệnh lý nền và không gây hại lên gan – thận. Bên cạnh kiểm soát triệu chứng, các bài thuốc từ Đông y còn hỗ trợ giảm mệt mỏi, giúp người bệnh ăn ngủ ngon hơn trước.

Mặc dù có nhiều ưu điểm vượt trội nhưng các bài thuốc Đông y điều trị thoái hóa cột sống đem lại hiệu quả chậm và hạn chế hơn so với thuốc Tây. Vì vậy với những cơn đau nặng, phương pháp này có thể không đem lại hiệu quả như mong đợi. Hơn nữa, điều trị bằng thuốc Đông y chỉ thích hợp với trường hợp bệnh nhẹ, chưa phát sinh biến chứng gai cột sống, hẹp lỗ liên hợp,…

Các bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống

Đông y chia thoái hóa cột sống theo từng thể bệnh dựa vào biểu hiện lâm sàng, tính chất và đặc điểm của cơn đau. Mỗi thể bệnh sẽ có những bài thuốc đặc trị riêng nhằm tác động trực tiếp đến cơ quan bị đau nhức, tổn thương và hỗ trợ phục hồi chức năng vận động.

Dưới đây là một số bài thuốc chữa thoái hóa cột sống theo Đông y được lưu truyền rộng rãi:

1. Bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống thắt lưng

Cột sống thắt lưng là vị trí phải chịu áp lực từ hoạt động thể chất và trọng lượng cơ thể. Do đó, cột sống ở vị trí này dễ bị tổn thương, suy yếu và thoái hóa. Thoái hóa cột sống thắt lưng gây đau nhẹ ở vùng lưng dưới, sau đó cơn đau nặng dần theo thời gian và có xu hướng lan xuống chi dưới.

Đối với thể bệnh này, Đông y sử dụng bài Độc hoạt tang ký sinh thang gia giảm hoặc bài Hữu quy hoàn để khu phong, tán hàn, bổ khí huyết và thông kinh lạc. Bên cạnh tác dụng giảm đau nhức, bài thuốc này còn có tác dụng bồi bổ can thận. 

• Độc hoạt tang ký sinh thang gia giảm: Đỗ trọng, ngưu tất, độc hoạt, phòng phong, sinh địa, tang ký sinh, phục linh và bạch thược mỗi thứ 12g, đẳng sâm và đương quy mỗi thứ 16g, tế tân, quế chi và tần giao mỗi thứ 8g, cam thảo 6g, phụ tử chế 8g. Sắc uống ngày 1 thang, dùng đều đặn trong 10 ngày và có thể lặp lại liệu trình cho đến khi triệu chứng thuyên giảm hẳn.
• Hữu quy hoàn: Chuẩn bị kỷ tử, cốt toái bổ, đỗ trọng và cẩu tích mỗi thứ 12g, cam thảo 8g, hoài sơn và thục địa mỗi thứ 16g, sơn thù 10g, nhục quế và phụ tử mỗi thứ 4g. Cho dược liệu vào ấm, đổ nước vào sắc và dùng uống hết trong ngày. 

2. Bài thuốc Đông y trị thoái hóa cột sống do co cứng

Thoái hóa cột sống do co cứng (cấp tính) thường xảy ra do nhiễm lạnh đột ngột khiến khí huyết ứ trệ mà gây đau nhức, cứng cột sống và khó khăn khi vận động. Đối với thể bệnh này, Đông y sử dụng bài thuốc Khương hoạt thắng thấp hoặc bài Can khương thương truật gia giảm để khu phong, tán hàn, ôn thông kinh lạc và trừ thấp.

• Can khương thương truật gia giảm: Chuẩn bị ngưu tất, tang ký sinh, khương hoạt và thương truật mỗi thứ 12g, can khương 6g và phục linh 10g. Cho dược liệu vào ấm, sắc kỹ và dùng hết trong ngày. Mỗi ngày dùng đều đặn 1 thang cho đến khi triệu chứng thuyên giảm.
• Khương hoạt thắng thấp: Dùng cam thảo, cao bản và quế chi mỗi thứ 8g, độc hoạt và xuyên khung mỗi thứ 12g, mạn kinh tử và khương hoạt mỗi thứ 10g. Sắc uống đều đặn mỗi ngày 1 thang và dùng liên tục trong 10 ngày. 

3. Bài thuốc chữa thoái hóa đốt sống vùng cổ do nhiễm phong hàn lâu ngày

Thoái hóa đốt sống cổ do nhiễm phong hàn lâu ngày biểu hiện bởi tình trạng đầu, vai, lưng trên và gáy đau nhức âm ỉ, gáy cứng dẫn đến khó khăn khi cúi gập và xoay cổ. Người bệnh bị nhiễm phong hàn lâu ngày còn có thể trạng kém, dễ mệt mỏi, sợ lạnh, rêu trắng và sắc lưỡi nhợt nhạt. 

Để giải thể bệnh này, Đông y sử dụng bài thuốc Quế chi gia cát căn thang gia giảm nhằm thông kinh hoạt lạc, khu phong và tán hàn. 

• Chuẩn bị: Bạch thược, xuyên khung, quy đầu, quế chi, xương truật, bạch thược và mộc qua mỗi thứ 9g, đại táo 3 quả, cát căn 15g, tam thất và gừng tươi (sinh khương) mỗi thứ 3g, cam thảo 6g.
• Thực hiện: Đem dược liệu rửa sạch, cho vào ấm và sắc kỹ trong vòng 20 – 30 phút. Chia nước sắc thành 3 lần uống, dùng mỗi ngày 1 thang và sử dụng đều đặn trong vòng 10 ngày.

4. Bài thuốc Đông y điều trị thoái hóa cột sống cổ, thắt lưng mãn tính

Thoái hóa cột sống cổ và thắt lưng mãn tính là thể bệnh phát triển trong nhiều năm. Ngoài những triệu chứng tại chỗ, bệnh kéo dài còn khiến khí, huyết đều hư (cơ thể suy nhược). Vì vậy, bệnh nhân không chỉ bị đau nhức cổ vai gáy, thắt lưng, khó cử động và tê bì các chi mà còn đi kèm với một số biểu hiện toàn thân như da mặt xanh, ăn uống kém, mất ngủ, chóng mặt và hơi thở ngắn.

Đối với thể bệnh này, bệnh nhân nên dùng bài Hoàng kỳ quế chi ngũ vật thang gia giảm để thông kinh hoạt lạc, bổ khí và dưỡng huyết. Bệnh nhân có kèm biểu hiện huyết ứ, thận hư và hàn thấp sẽ được gia giảm liều lượng theo chứng bệnh.

• Chuẩn bị: Kê huyết đằng 15g, xích thược 12g, bạch thược 12g, cát căn và quế chi mỗi thứ 9g, đại táo 4 quả, sinh khương 6g, hoàng kỳ 18g.
• Thực hiện: Cho tất cả dược liệu vào ấm, sắc uống ngày 1 thang. Chia nước sắc thành 3 lần uống và sử dụng sau các bữa ăn chính. Cứ dùng 10 ngày là đủ liệu trình, sau đó ngưng một thời gian và lặp lại khi cần thiết.

Trường hợp kèm huyết ứ, gia thêm địa long, nhũ hương và hồng hoa, hoặc gia thêm ngũ gia bì, dâm dương hắc và câu kỷ tử. Nếu kèm hàn thấp, bệnh nhân nên gia thêm uy linh tiên và khương hoạt mỗi thứ 9g.

5. Bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống cổ kèm hẹp cột sống

Thoái hóa cột sống cổ có thể đi kèm với hẹp cột sống (không gian trong cột sống bị thu hẹp) dẫn đề chèn ép rễ thần kinh và tủy sống. Bệnh nhân mắc chứng bệnh này không chỉ bị đau nhức cột sống, giảm khả năng vận động và cứng gáy mà còn xuất hiện các triệu chứng do chèn ép dây thần kinh như buồn nôn, nôn mửa, chóng mặt, váng đầu, mờ mắt và ù tai.

Để giảm các triệu chứng của bệnh thoái hóa cột sống kèm hẹp ống sống, Đông y sử dụng bài Định huyễn thang với công năng chỉ thống, hoạt huyết, hóa đờm và khu phong. 

• Chuẩn bị: Cương tằm, bán hạ và thiên ma mỗi thứ 9g, dạ giao đằng và bạch thược mỗi thứ 24g, đan sâm 30g, phục linh 15g và câu đằng 20g.
• Thực hiện: Rửa sạch dược liệu, cho vào ấm sắc với 1.5 lít nước trong 20 phút (tính từ lúc sôi). Chia nước sắc thành 2 – 3 lần uống và dùng hết trong ngày.

6. Một số bài thuốc khác

Ngoài ra, Đông y còn lưu truyền một số bài thuốc chữa thoái hóa cột sống cổ và thắt lưng khác như:

• Thân thống trục ứ thang: Chuẩn bị ngưu tất, hồng hoa, xuyên khung mỗi thứ 10g, một dược, tần giao và khương hoạt mỗi thứ 12g, địa long 6 – 8g, hương phụ 6g, ngũ linh chi và đào nhân mỗi thứ 8g, đương quy 16g, cam thảo 4g. Sắc uống, chia làm 2 lần uống trong ngày. Bài thuốc này thích hợp với người bị thoái hóa cột sống thắt lưng khởi phát cơn đau cấp do mang vác nặng, lao động quá sức hoặc thay đổi tư thế đột ngột. 
• Bổ thận thang gia giảm: Bài thuốc này thích hợp với người cao tuổi bị thoái hóa cột sống thắt lưng với tác dụng tán hàn, khu phong và bổ can thận. Chuẩn bị tục đoạn, kỷ tử, phòng kỷ và đỗ trọng mỗi thứ 12g, bổ cốt chỉ, thương truật và thỏ ty tử mỗi thứ 8g, thục địa 12 – 16g, tang ký sinh 16g, độc hoạt và khương hoạt mỗi thứ 8 – 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia đều thành 2 lần uống. 

Lưu ý khi dùng bài thuốc Đông y trị thoái hóa cột sống

Các bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống có thể giảm nhẹ triệu chứng, hỗ trợ phục hồi chức năng vận động và bồi bổ sức khỏe. Tuy nhiên để đạt được kết quả điều trị tối ưu khi áp dụng phương pháp này, bệnh nhân nên lưu ý một số vấn đề sau:

• Các bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống có tác dụng chậm và hiệu quả kém hơn so với tân dược. Trong trường hợp cơn đau có mức độ nặng, nên sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ để kiểm soát triệu chứng trong thời gian ngắn nhất.
• Đông y lưu truyền rất nhiều bài thuốc chữa bệnh với công năng và dược tính khác nhau. Để lựa chọn bài thuốc phù hợp, bệnh nhân nên tìm gặp thầy thuốc. Sau khi bắt mạch và chẩn đoán bệnh, thầy thuốc sẽ tư vấn bài thuốc và cân chỉnh liều lượng tùy theo mức độ triệu chứng.
• Mặc dù được đánh giá an toàn nhưng các bài thuốc Đông y vẫn có thể gây ra tác dụng phụ – đặc biệt là trong trường hợp áp dụng bài thuốc không phù hợp hoặc sử dụng quá liều lượng khuyến cáo. Do đó, cần tuân thủ bài thuốc được chỉ định và sử dụng theo đúng liều lượng. 
• Bệnh nhân bị tiểu đường, cao huyết áp, viêm gan, thận và mắc một số bệnh lý nội khoa khác nên thông báo với thầy thuốc để được gia giảm dược liệu phù hợp.
• Hiện nay, không có biện pháp điều trị dứt điểm bệnh thoái hóa cột sống thắt lưng, cổ và các bệnh xương khớp mãn tính khác. Vì vậy bên cạnh các phương pháp điều trị, bệnh nhân nên bổ sung vitamin, khoáng chất cần thiết, tập thể dục đều đặn và thay đổi những thói quen xấu.
• Trong trường hợp cột sống bị tổn thương nặng, hình thành gai xương và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng vận động, nên cân nhắc can thiệp ngoại khoa nếu điều trị bảo tồn không mang lại kết quả. 

Bài viết đã giới thiệu một số bài thuốc Đông y chữa thoái hóa cột sống được lưu truyền rộng rãi. Tuy nhiên trước khi áp dụng, bệnh nhân nên tìm gặp thầy thuốc để được bắt mạch, chẩn đoán bệnh và tư vấn bài thuốc phù hợp. Bên cạnh đó, cần kết hợp với thói quen sinh hoạt, ăn uống điều độ và tập thể dục thường xuyên để đạt kết quả tốt nhất.