Viêm loét dạ dày trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và chữa trị

Bệnh viêm loét dạ dày trẻ em thường bắt nguồn từ sự tấn công gây hại của vi khuẩn HP. Bệnh lý này có xu hướng phát triển thứ phát sau khi bệnh nhân gặp phải một số vấn đề y tế và có thể đe dọa đến tính mạng của bé. 

Bệnh viêm loét dạ dày trẻ em là gì?

Viêm loét dạ dày là một trong những căn bệnh về đường tiêu hóa phổ biến nhất hiện nay (khoảng 5 – 10% dân số thế giới mắc bệnh). Tình trạng này xuất hiện nhiều nhất ở nhóm người trong độ tuổi trưởng thành.

Đặc trưng của bệnh viêm loét dạ dày trẻ em là diễn biến kéo dài, khó lường, phát triển mạn tính và thường xuyên tái phát. Bệnh lý này có thể gây đau bụng dữ dội tại vùng thượng vị. Tin vui là tỷ lệ biến chứng do viêm loét dạ dày trẻ em chỉ nằm trong khoảng 1 – 2%.

Vì tương đối hiếm gặp và có triệu chứng tương tự nhiều vấn đề về đường tiêu hóa khác nên bệnh lý này dễ bị nhầm lẫn với tình trạng đau bụng do giun hay rối loạn tiêu hóa.

Triệu chứng của bệnh viêm loét dạ dày trẻ em

Không phải bệnh lý luôn biểu hiện thành triệu chứng để chúng ta dễ dàng nhận biết. Mức độ ảnh hưởng của bệnh viêm loét dạ dày đối với từng trẻ cũng không hề giống nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, ở giai đoạn tiến triển, đa số bệnh nhân đều phải đối mặt với các cơn đau quặn khó chịu ở vùng thượng vị (khu vực giữa rốn và xương ức).

Những cơn đau âm ỉ hoặc dữ dội thường xuất hiện vào buổi sáng sớm hay giữa các bữa ăn và kéo dài trong vòng vài phút đến vài giờ (tùy thuộc vào mức độ tổn thương của dạ dày). Một số triệu chứng quan trọng khác bao gồm:

• Buồn nôn
• Nôn ói
• Đầy hơi
• Trướng bụng
• Ăn lâu tiêu
• Chán ăn, bỏ ăn
• Sút cân
• Ợ hơi, nấc cụt nhiều
• Mệt mỏi, phờ phạc
• Khó nuốt
• Sốt cao
• Ớn lạnh
• Nôn/đại tiện ra máu màu đen hoặc đỏ đậm
• Thường xuyên quấy khóc

Bệnh viêm loét dạ dày trẻ em thể nặng thường diễn ra đột ngột với những cơn đau quặn dữ dội, kéo dài đến ban đêm (khiến trẻ mất ngủ), nôn ói ra máu, mùi khắm thối, đi tiêu phân đen như hắc ín. Đây có thể là những dấu hiệu cảnh báo hiện tượng chảy máu vết loét bên trong dạ dày.

Các triệu chứng của bệnh viêm loét dạ dày trẻ em tương tự nhiều bệnh lý khác về đường tiêu hóa như: rối loạn tiêu hóa, viêm loét hành tá tràng, trào ngược dạ dày – thực quản… Do đó, phụ huynh rất dễ nhầm lẫn và phạm phải sai lầm trong quá trình chữa bệnh cho con em mình.

Bởi vậy, ngay khi phát hiện bất cứ triệu chứng bất thường được đề cập phía trên, cha mẹ cần chủ động đưa trẻ đi thăm khám bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt.

Lưu ý, bé cần được chăm sóc y tế ngay lập tức khi có các biểu hiện nghiêm trọng sau:

• Ớn lạnh, sốt cao
• Nôn ói ra máu tươi hoặc máu đen như bã cà phê
• Đại tiện phân đen
• Nhu động ruột liên tục co bóp
• Đau bụng dữ dội và đột ngột
• Nuốt nghẹn, nuốt vướng, ăn uống khó khăn

Đặc biệt, nếu con em của bạn đang uống thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAIDs) và xuất hiện một số triệu chứng điển hình của bệnh viêm loét dạ dày, hãy đưa bé đi khám khẩn cấp. Sự chậm trễ trong công tác chẩn đoán và điều trị có thể khiến trẻ phải đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây bệnh viêm loét dạ dày trẻ em

Theo các chuyên gia, vi khuẩn HP (H. pylori) chính là thủ phạm hàng đầu dẫn đến bệnh viêm loét dạ dày trẻ em. Với hệ thống lông roi linh hoạt, loại vi khuẩn hình xoắn ốc này có khả năng tồn tại cũng như phát triển bình thường trong môi trường axit khắc nghiệt của dạ dày.

Trẻ em có thể nhiễm vi khuẩn HP khi dung nạp thực phẩm bẩn hoặc nguồn nước ô nhiễm. Đặc biệt, nguy cơ bị bệnh sẽ tăng lên đáng kể nếu bé vô tình tiếp xúc với nước bọt, dịch tiêu hóa hoặc phân của những người bị nhiễm vi khuẩn HP ngay trong gia đình.

Không phải mọi trường hợp nhiễm vi khuẩn HP đều dẫn đến bệnh viêm loét dạ dày. Trên thực tế, chúng có thể tồn tại “hòa bình” bên trong cơ thể chúng ta mà không gây ra bất cứ triệu chứng bất thường nào.

Thế nhưng, ngay khi gặp được một số điều kiện thuận lợi (sức đề kháng của bé suy yếu do nhiễm bệnh), vi khuẩn HP sẽ phát triển mạnh mẽ và ồ ạt tấn công vào niêm mạc dạ dày, dẫn đến hiện tượng nhiễm trùng, lở loét.

Bên cạnh vi khuẩn HP, bệnh viêm loét dạ dày trẻ em có thể liên quan đến những tác nhân sau:

• Sử dụng thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAIDs): Trẻ em được điều trị bằng nhóm thuốc này (ibuprofen, aspirin…) dễ gặp nhiều tác dụng phụ cũng như có nguy cơ bị viêm loét dạ dày cao hơn rõ rệt.
• Di truyền: Quá trình hình thành và phát triển của bệnh viêm loét dạ dày trẻ em có quan hệ mật thiết với yếu tố di truyền. Theo thống kê, khoảng 20% trẻ nhỏ mắc phải bệnh lý có người thân đang bị viêm loét dạ dày.
• Tâm lý áp lực: Trạng thái căng thẳng vì chuyện học hành, thi cử hay một cú sốc lớn nào đó về mặt tâm lý có thể làm bé bị lo âu kéo dài, thậm chí trầm cảm. Theo thời gian, tình trạng này kích thích những vị trí viêm loét phát triển nhanh chóng, đồng thời tạo thành điều kiện thuận lợi để các tác nhân gây hại xâm nhập và tấn công niêm mạc dạ dày.
• Béo phì: Cân nặng vượt ngưỡng có thể hình thành áp lực lớn lên ổ bụng và dạ dày, gây xáo trộn hệ vi sinh vật ở đường ruột cũng như kích thích phản ứng viêm tại niêm mạc dạ dày.
• Hút thuốc lá thụ động: Nếu người thân trong gia đình hút thuốc lá, khói thuốc sẽ trực tiếp đi vào cơ thể trẻ thông qua đường thở. Những hóa chất độc hại có trong khói thuốc có thể kích thích niêm mạc và làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày. Bên cạnh đó, việc hút thuốc lá thụ động cũng thúc đẩy tình trạng viêm loét dạ dày tái phát nếu trước đây bé từng mắc phải căn bệnh này.
• Ảnh hưởng từ những bệnh lý khác: Một số bệnh lý như: bệnh zollinger-ellison, u tuyến nội tiết, bạch cầu basophilic, trào ngược dạ dày – thực quản… Khi mắc phải những vấn đề này, dạ dày của bé sẽ tăng cường tiết ra axit dịch vị. Điều này khiến niêm mạc dạ dày bị kích ứng, bào mòn và tạo thành vết loét. Nguy hiểm hơn, viêm loét dạ dày có thể là dấu hiệu cảnh báo của bệnh ung thư máu (ung thư hạch).

Biến chứng của bệnh viêm loét dạ dày trẻ em

Nếu không được chẩn đoán từ sớm và điều trị kịp thời, bệnh viêm loét dạ dày có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như: xuất huyết dạ dày, thủng dạ dày, tắc nghẽn ruột, thậm chí ung thư dạ dày.

• Xuất huyết dạ dày: Trong một khoảng thời gian dài tiến triển phức tạp, các vết loét bắt đầu ăn sâu, bào mòn niêm mạc dạ dày và gây tổn thương, nứt vỡ mạch máu. Đây chính là hiện tượng xuất huyết dạ dày.
• Thủng dạ dày: Tại vị trí tổn thương, một lỗ thủng có thể hình thành. Lúc này, dịch vị, vi khuẩn cùng một phần thức ăn từ dạ dày sẽ đồng loạt tràn vào khoang bụng, dẫn đến tình trạng viêm phúc mạc.
• Tắc nghẽn ruột: Nếu nằm ở đoạn cuối của dạ dày (tại điểm tiếp giáp với ruột non), vết loét có thể gây sưng viêm và tạo thành mô sẹo, từ đó thu hẹp cửa ruột non, thậm chí làm ruột tắc nghẽn. Khi đó, trong quá trình tiêu hóa, vì thức ăn không thể được chuyển xuống ruột già mà ứ đọng ở dạ dày nên trẻ bị đau bụng dữ dội.
• Ung thư dạ dày: Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh viêm loét dạ dày trẻ em do vi khuẩn HP có thể dẫn đến rủi ro ung thư dạ dày.

Những biến chứng này đặc biệt nguy hiểm. Vì vậy, ngay khi phát hiện dấu hiệu bất thường của các tình trạng trên, cha mẹ cần đưa con đi cấp cứu ngay lập tức để bảo toàn tính mạng của trẻ.

Biện pháp chẩn đoán bệnh viêm loét dạ dày trẻ em

Việc chẩn đoán bệnh viêm loét dạ dày ở trẻ em tương đối khó khăn vì một số xét nghiệm ở người lớn có thể không phù hợp, không an toàn hoặc mang đến kết quả thiếu chính xác. Do đó, bệnh nhân sẽ được chẩn đoán bệnh lý dựa trên lịch sử bệnh cùng các triệu chứng đang gặp phải.

Thông thường, bác sĩ chuyên khoa sẽ tiến hành những xét nghiệm xâm lấn tối thiểu nếu bé không biểu hiện triệu chứng nghiêm trọng. Các kỹ thuật chẩn đoán phổ biến nhất hiện nay bao gồm:

Nội soi dạ dày

Bác sĩ sẽ kiểm tra dạ dày của bé bằng cách sử dụng một ống nội soi nhỏ, mềm có gắn camera, sau đó luồn vào cơ thể thông qua đường miệng hoặc mũi. Trong quá trình thực hiện, bác sĩ sẽ thu thập mẫu mô bên trong để tầm soát ung thư hoặc tìm kiếm sự hiện diện của vi khuẩn HP.

Sau khi nội soi dạ dày, trẻ có thể gặp phải một số tác dụng không mong muốn như: buồn nôn, đau họng, chảy máu dạ dày (không phổ biến). Thông thường, để giảm thiểu rủi ro của người bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định nội soi dạ dày gây mê.

Chụp X-quang cản quang ống tiêu hóa trên

Bé được hướng dẫn bổ sung một loại chất lỏng chứa barium. Khi vào bên trong cơ thể, dung dịch sẽ nhanh chóng bao phủ bề mặt thực quản, tá tràng và dạ dày nhằm giúp 3 bộ phận này hiện rõ trên phim chụp X-quang. Hình ảnh thu được cho phép bác sĩ xác định vị trí và đánh giá mức độ tổn thương ở ống tiêu hóa trên của trẻ.

Một số xét nghiệm chẩn đoán viêm loét dạ dày do vi khuẩn HP

Bên cạnh kỹ thuật đánh giá mẫu mô được trích lấy từ dạ dày bệnh nhân, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định thêm những xét nghiệm khác để kiểm chứng xem vi khuẩn HP có phải là nguyên nhân gây ra bệnh lý này không. Con bạn sẽ được chẩn đoán bị viêm loét dạ dày do vi khuẩn HP khi nhận được kết quả xét nghiệm dương tính.

• Xét nghiệm phân: Vi khuẩn HP sẽ được tìm thấy trong phân nếu chúng đang tồn tại ở dạ dày.
• Xét nghiệm máu: Sự xuất hiện của những kháng thể đặc hiệu với vi khuẩn HP trong máu bé (ví dụ HP – IgM, HP – IgG) chính là bằng chứng khẳng định bệnh viêm loét dạ dày có liên quan đến vi khuẩn HP.
• Test hơi thở ure để đo lượng carbon dioxide: Kỹ thuật xét nghiệm này mang đến kết quả nhanh chóng, chính xác và an toàn đối với trẻ em.

Phương pháp điều trị bệnh viêm loét dạ dày trẻ em

Sau khi hoàn thành công tác chẩn đoán, bác sĩ chuyên khoa sẽ xây dựng phác đồ điều trị dựa trên những yếu tố sau:

• Sức khỏe tổng thể
• Độ tuổi của trẻ
• Sức chịu đựng của bé đối với từng loại thuốc/phương pháp điều trị
• Mức độ tổn thương dạ dày
• Nguyên nhân hình thành bệnh lý

Hiện nay, những phương pháp chữa bệnh viêm loét dạ dày trẻ em phổ biến nhất là: sử dụng thuốc Tây y, phẫu thuật can thiệp, áp dụng bài thuốc Đông y và tự chăm sóc – điều trị tại nhà, cụ thể:

Sử dụng thuốc Tây y

Bệnh viêm loét dạ dày trẻ em có thể được kiểm soát và đẩy lùi bằng các loại thuốc sau:

• Thuốc kháng sinh (metronidazole, amoxicillin, clarithromycin) có khả năng tiêu diệt vi khuẩn nếu bé bị viêm loét dạ dày do vi khuẩn.
• Thuốc chặn thụ thể H2 giúp ức chế quá trình sản xuất axit dịch vị thông qua việc cản trở hoạt động của histamin (hoạt chất kích thích quá trình bài tiết axit dịch vị bên trong dạ dày).
• Thuốc hạ sốt, giảm đau (như tylenol – acetaminophen) thường được chỉ định để xoa dịu cơn đau và cải thiện triệu chứng sốt cao của bé.
• Thuốc ức chế bơm proton có công dụng ngăn cản quá trình sản xuất axit dịch vị.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày có thể hình thành lớp màng bảo vệ niêm mạc dạ dày, kích thích sản sinh chất nhầy, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của axit dạ dày nhưng không có khả năng làm giảm lượng axit.

Can thiệp phẫu thuật

Phương pháp này hiếm khi được chỉ định trong quá trình điều trị bệnh viêm loét dạ dày trẻ em. Thế nhưng, nếu bé không thể đáp ứng với thuốc Tây hoặc đang gặp phải các biến chứng khó lường (tắc nghẽn ruột, thủng dạ dày, xuất huyết dạ dày…) thì phẫu thuật là điều cần thiết.

Phẫu thuật nội soi được tiến hành trong đa số ca bệnh. Bác sĩ chuyên khoa sẽ khéo léo đưa ống nội soi tiếp cận vị trí vết loét. Sau đó, các mạch máu bị nứt vỡ được bịt kín nhờ vào những thiết bị đốt laser hoặc đốt điện. Nếu trẻ bị xuất huyết dạ dày ồ ạt hoặc thủng dạ dày, phụ huynh hãy đưa con đi cấp cứu ngay lập tức. Lúc này, mổ hở có thể là phương án phù hợp nhất.

Áp dụng bài thuốc Đông y

Y học cổ truyền quan niệm, bệnh viêm loét dạ dày (vị quản thống) xuất hiện khi bệnh nhân ăn uống thất thường, hay dùng đồ cay, rối loạn tinh thần…

Do đó, phụ huynh nên cân nhắc áp dụng phương pháp điều trị này ngay khi phát hiện những dấu hiệu nhận biết đầu tiên. Các bài thuốc dưới đây có công dụng bồi bổ ngũ tạng, bình ổn tỳ vị, cân bằng âm dương và củng cố chức năng dạ dày.

Bài thuốc lý khi, trị thống và sơ can hòa vị

• Chuẩn bị 4g cam thảo, 10g xuyên luyện, 12g bạch linh, 12g sài hồ, 12g tô ngạnh, 12g chỉ xác, 12g hương phụ và 12g diên hồ (có thể bổ sung ô tặc cốt nếu bé ợ chua nhiều hoặc gừng tươi, trúc nhục, bán hạ nếu trẻ hay buồn nôn)
• Rửa sạch toàn bộ dược liệu
• Sắc kỹ với 4 chén nước sạch cho đến khi nước cạn còn 1 chén, chắt ra để riêng
• Tiếp tục sắc thuốc với 3 chén nước sạch cho đến khi nước cô cạn còn 1/2 chén
• Hòa trộn nước thuốc từ hai lần sắc với nhau, dùng 3 lần/ngày

Bài thuốc trị buồn nôn, đau bụng, phân nát

• Chuẩn bị 10g thục tiêu, 15g nhân sâm, 30g can khương và 100g di đường
• Rửa sạch tất cả nguyên liệu, vớt ra để ráo
• Sắc kỹ cùng 1.2 lít nước sạch cho đến khi thuốc cạn còn 150ml
• Chắt thuốc ra chén, hòa thêm di đường
• Chia thuốc thành 4 phần bằng nhau
• Uống hết trong ngày

Bài thuốc trị đau bụng dữ dội và liên tục

• Chuẩn bị 8g trần bì, 8g liên kiều, 10g la bạc tử, 16g sơn tra, 16g bán hạ, 18g phục linh, 20g mạch nha, 20g thần khúc
• Đập giập các vị thuốc
• Sắc kỹ dược liệu cùng 1.5 lít nước sạch cho đến khi thuốc cạn còn 250ml
• Chia thuốc thành 4 phần bằng nhau (uống 3 cữ buổi sáng và 1 cữ buổi tối)

Tự chăm sóc và điều trị tại nhà

3 mẹo dân gian dưới đây rất đơn giản, an toàn, tiết kiệm và hiệu quả. Phụ huynh có thể xem xét áp dụng khi các triệu chứng khó chịu của bệnh viêm loét dạ dày của con trẻ khởi phát.

Chườm nóng

Đây là cách giảm nhanh cơn đau dạ dày bởi nhiệt độ ấm áp vừa phải giúp thúc đẩy quá trình lưu thông máu, đồng thời giúp bé cảm thấy thoải mái, dễ chịu hơn.

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 1 chai thủy tinh sạch
• Đổ nước nóng vào chai, đậy kín
• Lăn chai nước qua lại trên khu vực bụng đau

Ngoài ra, cha mẹ có thể rang nóng một chút muối hạt, bọc vào khăn sạch, sau đó chườm lên vùng bụng và lăn qua lăn lại nhiều lần.

Uống nước nghệ – mật ong

Hoạt chất curcumin từ củ nghệ có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn HP và cản trở quá trình bài tiết axit dịch vị. Thêm vào đó, vị thuốc này còn có khả năng hình thành chất nhầy bảo vệ niêm mạc dạ dày và thúc đẩy quá trình hồi phục – tái tạo tế bào.

Với nguồn kali, kẽm, vitamin B dồi dào, nước nghệ – mật ong có tác dụng giảm sưng, kháng viêm, diệt khuẩn, bồi bổ cơ thể và nâng cao sức đề kháng.

Cách thực hiện

• Hòa 10g bột nghệ và 1 muỗng cà phê mật ong vào 1 ly nước ấm
• Khuấy đều và cho trẻ uống 2 – 3 lần/ngày trước các bữa ăn

Dùng nước gừng tươi

Củ gừng tươi chứa nhiều hoạt chất tốt cho sức khỏe như: curcumin, capsaicin, axit caffeic, beta-carotene, axit pantothenic… Do đó, dược liệu này có công dụng diệt khuẩn, kháng viêm, giảm đau, chống oxy hóa và chữa trị chứng khó tiêu, tiêu chảy, buồn nôn vô cùng hiệu quả.

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 1 củ gừng tươi, cạo vỏ, cắt lát
• Xay nhuyễn, vắt lấy tinh chất nước cốt hòa vào nước ấm
• Thêm một chút nước cốt chanh và 1 muỗng cà phê mật ong nguyên chất, khuấy đều
• Cho trẻ dùng vào mỗi buổi sáng

Ngoài ra, trẻ em bị viêm loét dạ dày cần được chăm sóc cẩn thận, đúng cách để nhanh chóng khỏi bệnh. Các bậc phụ huynh hãy chủ động uốn nắn thói quen sinh hoạt và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng của bé. Dưới đây là những vấn đề bạn cần lưu ý:

• Nếu bệnh tình của con có liên quan đến một số loại thuốc kháng viêm, giảm đau không chứa steroid, hãy cho bé ngừng dùng thuốc ngay và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa về loại thuốc thay thế an toàn, hiệu quả hơn
• Đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày của trẻ theo đúng lứa tuổi, giảm bớt lượng thực phẩm từng bữa đồng thời tăng cường số lượng bữa ăn
• Khuyến khích con tăng cường bổ sung trái cây, rau củ, cá béo, trứng, khoai lang, mật ong, bánh mì, cháo, súp, cơm…

• Không ép con ăn quá nhiều cùng một lúc
• Tránh để bé uống quá nhiều nước trước – trong – sau bữa ăn cũng như hạn chế chan canh vào phần cơm của con
• Nhắc nhở trẻ ăn chậm nhai kỹ
• Ưu tiên chế biến những món ăn mềm nhuyễn với độ đặc vừa phải như: súp, cháo, canh, món hầm…
• Không cho bé vừa ăn uống vừa trò chuyện, đùa giỡn, bấm điện thoại hoặc xem ti vi
• Không tạo sức ép hay gây áp lực cho con trong học tập và cuộc sống
• Thường xuyên trò chuyện, chia sẻ với con cũng như cùng con tham gia các hoạt động thư giãn thể chất và tinh thần
• Dặn dò bé kiêng cữ thức ăn chua – cay – nóng, nhiều gia vị, giàu dầu mỡ, đồ hộp, bánh kẹo, nước ngọt có ga, trà sữa, cà phê
• Nếu bé đang bú mẹ, bạn nên tăng cường cữ bú và đảm bảo rằng con được bú một lượng sữa vừa phải
• Cho trẻ ăn uống đúng cữ, đúng giờ, không được phép bỏ bữa
• Nhiệt độ thức ăn của trẻ nên dao động trong khoảng 40 – 50 độ C bởi thức ăn quá nóng hoặc quá lạnh có thể kích thích các cơ dạ dày hoạt động quá mức
• Đảm bảo bé ăn chín, uống sôi, tránh xa khói thuốc lá và môi trường ô nhiễm
• Tập cho con thói quen rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng diệt khuẩn trước mỗi bữa ăn và sau khi về nhà
• Không để bé dùng chung ly nước, khăn tắm, bàn chải đánh răng cùng một số vật dụng cá nhân khác với các thành viên trong gia đình
• Đặc biệt, những người thân đang bị nhiễm khuẩn HP không được ôm hôn hay mớm thức ăn cho trẻ

Trong đa số trường hợp, bệnh viêm loét dạ dày trẻ em có thể được chữa khỏi hoàn toàn chỉ sau một khoảng thời gian điều trị nghiêm túc. Vì vậy, ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường, hãy nhanh chóng đưa bé đi thăm khám chuyên khoa để được hướng dẫn cách chăm sóc và chữa bệnh an toàn, phù hợp nhất.