Thảo quyết minh (hạt muồng): Công dụng và 30 bài thuốc chữa bệnh

Thảo quyết minh (hạt muồng) là cây thuốc nam có tác dụng nhuận tràng, thông tiện, minh mục và giáng hỏa. Nhân dân thường sử dụng dược liệu để chữa táo bón kinh niên, mất ngủ do cao huyết áp và các chứng bệnh về mắt.

• Tên gọi khác: Quyết minh, đậu ma, hạt muồng, muồng ngủ
• Tên khoa học: Cassia tora
• Tên dược: Semen Cassiae Torae
• Họ: Vang – Caesalpiniaceae

Mô tả dược liệu thảo quyết minh

1. Đặc điểm cây thảo quyết minh

Thảo quyết minh là cây thân thảo, nhỏ, chiều cao chỉ khoảng 0.3 – 0.9m. Một số cây sinh trưởng trong điều kiện lý tưởng có thể cao đến 1.5m. Lá hình lông chim gồm 2 – 4 đôi lá chét, mọc so le, phiến hình trứng ngược, rộng 15 – 25mm và dài 3 – 5cm.

Hoa mọc từ 1 – 3 bông ở kẽ, màu vàng tươi. Quả có hình trụ dài từ 10 – 14cm, rộng khoảng 4mm, bên trong chứa khoảng 20 – 25 hạt. Hạt có màu nâu nhạt, bóng, vị nhạt và có chất nhầy.

2. Phân bố

Cây thảo quyết minh mọc hoang nhiều ở các địa phương của nước ta. Trong đó tập trung nhiều ở Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hòa Bình, Phú Thọ và Nghệ An.

3. Bộ phận sử dụng

Hạt của cây thảo quyết minh được dùng để làm thuốc (quyết minh tử).

4. Thu hái – sơ chế

Thu hái vào tháng 9 – 11 hằng năm. Hái những quả đã chín về, đem phơi khô và đập lấy hạt. Sau đó, đem hạt phơi khô lần nữa và bảo quản để dùng dần.

5. Thành phần hóa học

Hạt muồng chứa chất nhầy, tannin, albumin, antraglycoside.

6. Cách bảo quản

Quyết minh tử chứa nhiều chất nhầy nên dễ bị ẩm mốc, hư hại. Do đó sau khi bào chế nên bảo quản ở nơi khô ráo, tránh nhiệt độ và độ ẩm cao. Nếu lâu không dùng, thỉnh thoảng đem phơi nắng để tránh ẩm mốc, mối mọt.

Vị thuốc thảo quyết minh (hạt muồng)

1. Tính vị – Quy kinh

• Vị mặn, tính bình
• Quy vào kinh Can và Thận

2. Công năng của thảo quyết minh theo y học cổ truyền

• Theo y học cổ truyền, hạt muồng có tác dụng nhuận tràng, thông tiện, khử phong, làm sáng mắt (minh mục), lợi thận, giáng hỏa và thanh can.
• Chủ trị các chứng bệnh như viêm gan, thong manh có màng, cao huyết áp, chàm, hắc lào, táo bón và một số bệnh về mắt thường gặp.

3. Tác dụng của hạt muồng theo y học hiện đại

• Hoạt chất Anthraglucozit trong dược liệu được chứng minh có tác dụng tăng nhu động ruột nhưng không gây đau bụng. Do đó hiện nay, hạt muồng đã được ứng dụng để điều trị táo bón và các chứng bệnh liên quan.
• Có tác dụng hạ huyết áp và tiêu diệt vi khuẩn.

4. Cách dùng – Liều lượng

Hạt muồng được sử dụng trong bài thuốc sắc, hãm trà hoặc dùng để chế biến món ăn, thức uống giúp cải thiện sức khỏe và điều trị một số bệnh lý thường gặp. Liều dùng dao động khoảng 10 – 20g/ ngày.

Các bài thuốc chữa bệnh từ thảo quyết minh (hạt muồng)

1. Bài thuốc trị viêm màng tiếp hợp cấp (chảy nước mắt, mắt đỏ, sưng đau)

• Chuẩn bị: Cúc hoa, bạch thược, mạn kinh tử, hoàng cầm, thạch quyết minh, mộc tặc mỗi thứ 12g, thạch cao 20g, quyết minh tử 16g, xuyên khung 6g.
• Thực hiện: Cho dược liệu vào ấm, đổ thêm nước và sắc đặc. Dùng mỗi ngày 1 thang cho đến khi khỏi thì ngưng.

2. Bài thuốc trị chứng đầu đau, đau mắt đỏ do phong nhiệt

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị cam thảo 4g và khương hoạt 8g, đem sắc lấy nước uống.
• Bài thuốc 2: Dùng sài hồ, cúc hoa, đạm trúc diệp và thảo quyết minh (sao vàng) mỗi thứ 12g, cam thảo và thăng ma mỗi thứ 4g, tế tân 2g, phòng phong và hoàng liên mỗi thứ 8g. Đem sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

3. Bài thuốc trị đau đầu do tăng huyết áp thể can dương thịnh

• Chuẩn bị: Bạch tật lê, câu đằng mỗi thứ 12g, thảo quyết minh 20.
• Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

4. Bài thuốc trị chứng táo bón kinh niên

• Chuẩn bị: Hạt muồng có thể gia thêm me chín (lấy cơm, bỏ hạt).
• Thực hiện: Nếu dùng độc vị thì đem nấu lấy nước uống hằng ngày. Trong trường hợp dùng với me chín thì sấy khô cả 2 dược liệu rồi trộn với mật làm thành viên. Mỗi lần dùng khoảng 10 – 20g, ngày dùng 1 lần trước khi đi ngủ để nhuận tràng, thông tiện.

5. Bài thuốc trị chứng nhiễm nấm âm đạo

• Chuẩn bị: Thảo quyết minh 40g.
• Thực hiện: Đem sắc lấy nước xông, sau đó đợi nguội bớt rồi hòa thêm nước mát vào rửa âm đạo. Thực hiện liên tục trong 10 ngày giúp giảm ngứa và tiêu diệt nấm men hoàn toàn.

6. Bài thuốc trị chứng mỡ máu cao

• Chuẩn bị: Thảo quyết minh 50g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 3 lần.

7. Bài thuốc trị chứng nấm, chàm và hắc lào ở trẻ em

• Chuẩn bị: Rượu 40 – 50ml, giấm 5ml và thảo quyết minh 20g.
• Thực hiện: Đem ngâm trong bình thủy tinh khoảng 10 ngày là dùng được. Khi sử dụng, lấy một ít rượu thoa lên da để giảm ngứa và tiêu diệt nấm men.

8. Bài thuốc trị bệnh đau nửa đầu

• Chuẩn bị: Toàn yết, xuyên khung và mạn kinh tử mỗi thứ 8g, dã cúc hoa và quyết minh tử mỗi thứ 12g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

9. Bài thuốc chữa cườm mắt khiến thị lực suy giảm và chứng quáng gà

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị gan lợn 100 – 150g, câu kỷ tử và thảo quyết minh mỗi thứ 12g. Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.
• Bài thuốc 2: Dùng cốc tinh thảo, nữ trinh tử, câu kỷ tử, thảo quyết minh, sa tật lê và cúc hoa mỗi thứ 12g, sinh địa 16g. Đem các vị sắc lấy nước uống, dùng ngày 1 thang cho đến khi khỏi.

10. Bài thuốc trị cao huyết áp và đau mắt

• Chuẩn bị: Hoàng bá 5g, long đởm thảo 3g và thảo quyết minh 15g.
• Thực hiện: Đem sắc với 300ml đến khi còn 150ml thì tắt bếp. Chia nước sắc thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày.

11. Bài thuốc chữa chứng mắt mờ, cộm khiến thị giác suy giảm

• Chuẩn bị: Cốc tinh thảo, hòe thực, nữ trinh tử, sa uyển tật lê, câu kỷ tử và thảo quyết minh mỗi thứ 12g, sinh địa 16g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

12. Bài thuốc chữa chứng khó ngủ, mất ngủ do tăng huyết áp

• Chuẩn bị: Mạch môn 15g, thảo quyết minh (sao) 20g và liên tâm (sao) 6g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

13. Bài thuốc trị xơ vữa động mạch não, tăng huyết áp gây chóng mặt, ù tai, hoa mắt và đau đầu

• Chuẩn bị: Gạo tẻ 100g, cúc hoa 15g và thảo quyết minh 20g.
• Thực hiện: Đem dược liệu sắc lấy nước uống, bỏ bã và cho gạo vào nấu thành cháo. Khi chín thì thêm vào 15g đường trắng và đảo đều. Chia cháo thành 2 lần ăn và dùng hết trong ngày.

14. Bài thuốc giúp an thần và giáng áp

• Chuẩn bị: Hải đới 20g và thảo quyết minh 15g.
• Thực hiện: Sắc trong 30 phút, sau đó chắt lấy nước, chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang cho đến khi huyết áp ổn định.

15. Gà hầm thảo quyết minh trị viêm thần kinh gây giảm thị lực

• Chuẩn bị: Long nhãn 20g, thảo quyết minh 30g và gà con nặng 0.5 – 1kg.
• Thực hiện: Làm sạch gà, chặt thành miếng vừa ăn. Cho gà vào nồi cùng với long nhãn, thảo quyết minh bỏ vào vải xô rồi cho vào nồi cùng với nước. Hầm nhỏ lửa trong khoảng 1 giờ, sau đó lấy quyết minh tử ra, nêm nếm gai vị và ăn vào các bữa phụ trong ngày. Cứ 2 ngày dùng 1 lần trong liên tục 6 – 10 ngày là được.

16. Bài thuốc chữa viêm loét giác mạc do thiếu vitamin A

• Chuẩn bị: Đại mạch 100g, kê nội kim 12 và thảo quyết minh 10g.
• Thực hiện: Đem thảo quyết minh sắc lấy nước uống, bỏ bã, sau đó dùng kê nội kim tán bột. Lấy nước sắc quyết minh tử nấu với đại mạch nhân. Khi ăn, dùng bột kê nội kim khuấy và dùng khi còn nóng. Mỗi ngày thực hiện 1 lần, chia thành 2 lần ăn và sử dụng liên tục từ 5 – 10 ngày.

17. Trà thảo quyết minh hỗ trợ điều trị tăng huyết áp

• Chuẩn bị: Hoa hòe (sao vàng) 10g, cúc hoa 4g, thảo quyết minh (sao cháy) 12g và cỏ ngọt 6g.
• Thực hiện: Hãm với nước sôi và dùng uống thay trà hằng ngày. Mỗi liệu trình kéo dài từ 3 – 4 tuần, có thể ngưng một thời gian rồi dùng lại nếu cần thiết.

18. Bài thuốc trị tinh thần bồn chồn, bất an, khó ngủ và mất ngủ

• Chuẩn bị: Hạt muồng (sao cháy) 12g và hắc táo nhân 10g.
• Thực hiện: Hãm với nước sôi rồi dùng uống hằng ngày vào buổi chiều và tối trước khi ngủ để cải thiện tình trạng mất ngủ, ngủ mê và khó ngủ.

19. Bài thuốc trị viêm giác mạc cấp

• Chuẩn bị: Cỏ tháp bút, quả quan âm mỗi thứ 5g, hạt cúc hoa và thảo quyết minh mỗi thứ 10g.
• Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

20. Bài thuốc trị bệnh trĩ, hội chứng lỵ, đại tiện ra máu, xuất huyết dưới da và dự phòng xuất huyết não

• Chuẩn bị: Hoa hòe và thảo quyết minh mỗi thứ 10g.
• Thực hiện: Sắc uống hoặc có thể đem sao vàng, tán bột, mỗi lần dùng 5 – 7g/ 3 lần/ ngày. Nếu dùng để dự phòng xuất huyết não nên uống 10 – 12g/ ngày.

21. Bài thuốc trị chứng rối loạn tiền đình, huyết áp tăng, chóng mặt, đau đầu, táo bón và bốc hỏa

• Chuẩn bị: Cỏ xước 30g và thảo quyết minh 20g.
• Thực hiện: Đem thảo quyết minh sao vàng sau đó sắc chung với ngưu tất lấy nước uống. Ngày dùng đều đặn 1 thang.

22. Bài thuốc trị chứng di mộng tinh ở nam giới

• Chuẩn bị: Địa hoàng, huyền sâm, mộc thông, trạch tả, cỏ xước và mạch môn đông mỗi thứ 10g, hạt muồng (sao vàng) và hoàng bá mỗi thứ 12g.
• Thực hiện: Sắc uống dùng đều đặn 1 thang.

23. Bài thuốc trị mất ngủ và suy nhược thần kinh do cao huyết áp

• Chuẩn bị: Gừng 3 lát, rễ nhàu 24g, thảo quyết minh (sao thơm) 12g, thổ phục linh và rau má mỗi thứ 8g, vỏ bưởi 6g.
• Thực hiện: Sắc với 500ml đến khi còn 250ml thì tắt bếp. Chia nước sắc thành 2 lần uống, dùng khi nóng và uống hết trong ngày.

24. Bài thuốc trị chứng nhức đầu kinh niên

• Chuẩn bị: Củ gấu (sao, tẩm) 8g, rễ nhàu 24g, hạt muồng, cối xay và rau má mỗi thứ 12g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, dùng đều đặn ngày 1 thang.

25. Bài thuốc chữa chứng rối loạn tiền mãn kinh

• Chuẩn bị: Rau má 30g, tâm sen 8g, ngưu tất 12g, thảo quyết minh và cỏ nhọ nồi mỗi thứ 16g, cỏ tranh, lá tre, tang ký sinh và hoa hòe mỗi thứ 20g, hạ khô thảo 10g.
• Thực hiện: Cho dược liệu vào ấm, đổ nước đầy và sắc kỹ. Ngày dùng đều đặn 1 thang.

26. Bài thuốc trị bệnh cao huyết áp

• Chuẩn bị: Tang ký sinh và hà thủ ô mỗi thứ 8g, cây xấu hổ 6g, câu đằng, đỗ trọng, cùi bông sứ, thảo quyết minh, lá vông nem và kiến cò mỗi thứ 6g, địa long 4g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, dùng đều đặn hằng ngày.

27. Bài thuốc giúp phòng ngừa bệnh gan do dùng bia rượu thường xuyên

• Chuẩn bị: Tích tuyết thảo khô, cây bồ bô và thảo quyết minh (sao vàng).
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống ngày dùng 1 thang.

28. Bài thuốc trị mắt kém, nóng trong người

• Chuẩn bị: Hoa mào gà, hạt muồng và hạt rau dền cơm mỗi thứ 12g.
• Thực hiện: Sắc đặc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

29. Bài thuốc chữa mất ngủ do suy nhược thần kinh

• Chuẩn bị: Bạch thược, thảo quyết minh sao, đan sâm, đại táo, ngưu tất, huyền sâm và mạch môn mỗi thứ 16g, dành dành và toan táo nhân mỗi thứ 8g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

30. Bài thuốc trị đau mắt đỏ, đau đầu do nhiễm phong nhiệt

• Chuẩn bị: Đạm trúc diệp, sài hồ và cúc hoa mỗi thứ 12g, tế tân 2g, cam thảo và thăng ma mỗi thứ 4g, hoàng liên và phòng phong mỗi thứ 8g, thảo quyết minh (sao vàng) 12g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

Một số lưu ý khi dùng thảo quyết minh

Trước khi dùng bài thuốc chữa bệnh từ hạt muồng, bạn đọc cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Người bị tiêu chảy không nên dùng do dược liệu có tác dụng nhuận tràng, thông tiện.
• Thận trọng khi sử dụng cho người có huyết áp thấp.
• Tránh nhầm lẫn với cây điền thanh và câu lục lạc lá tròn có hình dáng tương tự thảo quyết minh.

Thảo quyết minh (hạt muồng) là vị thuốc quý có tác dụng giáng hỏa, trị táo bón, an thần và thanh can. Tuy nhiên để tránh các tác dụng không mong muốn và đảm bảo hiệu quả điều trị, bạn đọc nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi sử dụng.