Cây Ba Kích: Công dụng, cách dùng và lưu ý cần biết

Ba Kích không còn xa lạ đối với con người, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc Đông y bởi công dụng chữa bệnh hiệu quả. Bài thuốc từ cây Ba Kích dùng chữa những bệnh lý nào và có gây ra các tác dụng phụ không? Cách chế biến và bảo quản thảo dược này hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu tất tần tật từ A đến Z thông tin về cây Ba Kích trong bài viết ngay sau đây

Vài nét về cây Ba Kích

Cây Ba Kích có nguồn gốc từ Trung Quốc và hiện nay được trồng rất rộng rãi tại Việt Nam. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn về đặc điểm cũng như nơi phân bố của thảo dược quý thiên nhiên ban tặng dưới đây.

Mô tả về Ba Kích

Cây Ba Kích còn có nhiều tên gọi dân gian khác nhau như: Ba Kích thiên, Diệp Liễu Thảo, Đan Điền Âm Vũ, Dây Ruột Gà… Tên khoa học của thảo dược này là Morinda officinalis How thuộc họ cây cà phê. 

Cây Ba Kích (Diệp Liễu Thảo) dạng thân leo, thân mảnh trên thân có nhiều lông mịn. Cây mọc thành bụi lớn và thường xuất hiện trong khu rừng có độ cao trung bình dưới 500m.  Lá cây mọc đơn có hình lưỡi mác thon dài, đuôi lá hình tròn hoặc hình trái tim. Phiến lá lớn có màu xanh mạ khi lá già chuyển màu trắng mốc, nâu tím khi bị khô.

Hoa cây Diệp Liễu Thảo nhỏ, màu trắng hoặc vàng. Hoa thường mọc ở đầu cành, đài hoa hình ống, cánh hoa mọc không đều. Hoa thường nở rộ vào tháng 5 – tháng 6. Tiếp đến sẽ là mùa quả vào tháng 8 – tháng 10. Quả có hình tròn, trên bề mặt phủ lông tơ, khi chín có màu đỏ thẫm.

Đặc điểm dược liệu của cây Ba Kích

Cây Ba Kích có phần rễ, hoa, lá, quả đều có thể  dùng làm thuốc. Tuy nhiên rễ cây là bộ phận được sử dụng nhiều nhất. Trong Đông Y rễ cây Ba Kích thường được sấy khô, cát thành đoạn ngắn trước khi dùng làm thuốc. Đặc điểm của dược liệu là:

• Rễ cây Ba Kích có hình trụ tròn, độ dài phụ thuộc vào kích thước của cây. Mỗi củ có đường kính từ 1 – 3 cm.
• Bên ngoài lớp vỏ cứng, sần sùi có màu vàng xám, vỏ nhăn có vân dọc.
• Phần lõi bên trong rễ cây có màu hồng nhạt với tâm màu nâu vàng.
• Củ cây Diệp Liễu Thảo rất dễ bóc vỏ, không có mùi, vị ngọt hơi chát. 

Cây Ba Kích phân bố ở đâu?

Ba Kích có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau đó du nhập vào Việt Nam. Hiện nay tại nước ta thảo dược này được trồng rất nhiều tại vùng trung du, miền núi phía Bắc. Cụ thể tại các vùng: Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Hà Tây, Hà Giang… Người dân thường trồng thảo dược này để ngâm rượu hoặc sản xuất với số  lượng lớn. 

Ba Kích thảo dược quý hiếm tốt cho sức khỏe

Nhận thấy những công dụng tuyệt vời mà Ba Kích đem đến cho sức khỏe thì dược liệu này được dùng rất nhiều để bào chế thuốc. Thu hái và chế biến dược liệu này không quá phức tạp, đòi hỏi ít kỹ thuật:

Thu hái – Sơ chế

Cây Ba Kích có thể thu hoạch vụ đầu tiên sau 3 năm trồng. Thời gian thu hoạch thường diễn ra khi quả bắt đầu chín vào tháng 10 – tháng 11. Cách để thu hái cây Ba Kích như sau:

• Đào rộng xung quanh cây để có thể lấy được hết phần rễ. 
• Rễ cây có 2 loại: Loại rễ to béo, cùi dày màu tía là dễ tốt. Và loại dễ nhỏ, cùi mỏng màu trong là loại kém chất lượng hơn.

Sơ chế cây Diệp Liễu Thảo cần tiến hành các công đoạn như sau:

• Rễ sau khi loại bỏ bùn đất bám xung quanh thì tiếng hành rửa sạch. Sau đó phơi ráo nước.
• Dùng dao khứa vào lõi của củ dược liệu này. Tác nhẹ nhàng lấy phần thịt và rút bỏ phần lõi.
• Lưu ý có thể dùng phần thịt củ Ba Kích để ngâm rượu còn phần lõi thì loại bỏ. 

Bào chế thuốc

Một số cách bào chế cây thảo dược này thành thuốc mà bạn đọc có thể tham khảo để sử dụng như:

• Ngâm Ba Kích cùng nước Câu Kỷ Tử để làm mềm. Sau đó tiếp tục ngâm với rượu trong 1 đêm. Cuối cùng với Ba Kích đã ngân đem sao với cúc hoa. Bảo quản trong lọ nơi khô ráo thoáng mát để dùng dần.
• Sử dụng nước Cam thảo nấu với Diệp Liễu Thảo cho đến khi mềm, rút bỏ phần lõi củ. Dùng phần thịt đem đi phơi khô để làm dược liệu hoặc ngâm rượu.
• Trộn Ba Kích cùng với muối theo tỷ lệ 1 kg thảo dược này với 20g muối. Đem hấp cách thủy để thảo dược này mềm xốp, dễ dàng phân tách phần thịt và lõi. Mang đi phơi khô bảo quản trong lọ dùng dần.
• Ba Kích rửa sạch, lột bỏ phần lõi, thái nhỏ và tẩm với rượu. Ủ hỗn hợp này trong 2 tiếng . Cuối cùng đem sao vàng lên hoặc nấu chảy thành cao lỏng, bảo quản nơi có nhiệt độ mát mẻ.

Thành phần hóa học của cây Ba Kích

Theo các nhà khoa học trong cây Ba Kích có chứa nhiều thành phần hóa học rất tốt cho sức khỏe con người. Đồng thời có thể điều trị nhiều bệnh lý: phong thấp, bổ thận, tăng cường sinh lý phái mạnh… Các thành phần dưỡng chất bao gồm:

• Rubiadin: Rubiadin-1-Methylether
• Gentianine
• Choline
• Trigonelline
• Carpaine
• Gitogenin
• Tigogenin
• Quercetin
• Luteolin
• Vitamin B1
• Vitamin C
• Phytosterol
• Acid hữu cơ

Công dụng của Ba Kích

Ba Kích mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Nhờ vậy thảo dược này được ưa chuộng trong y học cổ truyền và y học hiện đại.

Theo y học cổ truyền

Từ xa xưa cây Ba Kích đã được sử dụng nhằm đẩy lùi các triệu chứng viêm nhiễm, lở loét hay suy giảm chức năng sinh lý. Nhờ vào vị ngọt tự nhiên, tính mát mà thảo dược này còn có công dụng làm mát gan, kích thích tiêu hóa, giúp bạn ăn ngon miệng hơn. Bên cạnh đó công dụng ngăn ngừa huyết áp tăng cao của cây Diệp Liễu Thảo cũng được áp dụng nhiều trong cuộc sống.

Với người già, người yếu ớt, trẻ nhỏ thì sử dụng Ba Kích giúp tăng cường sức đề kháng để chống chọi với bệnh tật. Cùng với việc giúp tăng cường chức năng xương khớp, giảm đau nhức xương khớp khi thời tiết thay đổi.

Theo y học hiện đại

Theo các nhà nghiên cứu khoa học thì Ba Kích có chứa hàm lượng dồi dào các thành phần hóa học hỗ trợ điều trị nhiều bệnh, tăng cường sức khỏe cho con người. Đặc biệt là tăng cường chức năng sinh lý cho nam giới. Có thể nhắc đến:

Chống sưng, tiêu viêm hiệu quả

Trong thành phần cây Ba Kích có có chứa vitamin C, chất chống oxy hóa giúp các vết thương nhanh khép miệng. Đồng thời ngăn ngừa vi khuẩn tấn công khiến vết thương lan rộng.

Tăng cường sức khỏe

Ba Kích có hàm lượng chất dinh dưỡng cao, tính ổn, sử dụng thường xuyên giúp bạn xua tan mệt mỏi, giảm căng thẳng. Đồng thời giúp thanh lọc cơ thể, bổ sung vitamin B1 giúp bạn khỏe mạnh, tràn đầy năng lượng để học tập và làm việc.

Tăng cường sinh lý nam giới

Đây chính là tác dụng tuyệt vời nhất của cây Ba Kích. Chính vì vậy thảo dược này được sử dụng rất nhiều trong các sản phẩm tăng cường sinh lý nam giới. Theo nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trong Ba Kích có hàm lượng chất anthraglycosid, sắt, kẽm, đồng cùng nhiều khoáng chất khác. Giúp nam giới bổ sung sinh lực, cải thiện chuyện phòng the. Đồng thời dược liệu nào còn hỗ trợ điều trị các chứng bệnh xuất tinh sớm, rối loạn cương dương và giảm ham muốn ở nam giới.

Điều trị đau lưng, đau mỏi xương khớp

Hàm lượng Choline có trong Ba Kích chính là liều thuốc hiệu quả cho xương khớp. Hệ xương khớp được bổ sung đủ dưỡng chất sẽ không còn đau nhức khi thời tiết thay đổi. Nếu bạn có chứng bệnh đau lưng, mỏi gối, tê bì chân tay thì nên sử dụng các bài thuốc từ thảo dược thiên nhiên chứa thành phần là Ba Kích. 

Bài thuốc từ cây Ba Kích

Để tiện cho bạn đọc tham khảo, bài viết sẽ tổng hợp một số bài thuốc hiệu quả từ cây Ba Kích đã được nhiều đơn vị Y khoa kiểm chứng:

Bài thuốc lợi tiểu

Bạn bị căn bệnh đi tiểu đau buốt hành hạ khi mùa hè đến? Vậy thì đừng bỏ qua bài thuốc lợi tiểu từ cây Ba Kích rất dễ thực hiện:

• Vị thuốc: Ba Kích thiên, Ích Trí Nhân, Tang Phiêu Phiêu, Thỏ Ty Tử.
• Cách thực hiện: Sơ chế sạch accs nguyên liệu sau đó tán thành bột mịn. Sau đó thêm rượu vào, trộn đều các nguyên liệu với nhau. Vo trò hỗn hợp này thành viên nhỏ để tiện sử dụng. Mỗi liệu trình nên dùng khoảng 12 viên. Ngày dùng 1 viên vào buổi sáng hoặc tối. Sắc với rượu hoặc muối  để có hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc trị liệt dương cho nam giới

Bài thuốc chữa các bệnh sinh lý cho nam giới cần có các vị thuốc sau:

• Ba Kích: 3kg.
• Ngưu Tất Sống: 3kg.
• 5l rượu.

Cách thực hiện bài thuốc:

• Rửa sạch, để ráo nước tất cả các nguyên liệu.
• Ngâm các nguyên liệu với nhau trong khoảng 3 tháng.
• Uống trực tiếp sau mỗi bữa ăn để điều trị yếu sinh lý, rối loạn cương dương ở nam giới, Nên dùng liên tục trong thời gian 2 – 3 tháng để thấy hiệu quả rõ rệt.

Bài thuốc chữa đau mỏi xương khớp

Những vị thuốc cần chuẩn bị với liều lượng tiêu chuẩn:

• Ba Kích thiên: 60g.
• Ngưu Tất: 120g.
• Khương Hoạt: 60g.
• Quế Tâm: 60g.
• Ngũ Gia Bì: 60g.
• Đỗ Trọng bỏ vỏ, sao vàng: 80g.
• Can Khương: 60g.
• Mật ong: 100ml.

Các công đoạn chế biến của bài thuốc chữa đau xương khớp như sau:

• Tán nhỏ các nguyên liệu thành bột.
• Trộn với mật ong và vo thành viên nhỏ.
• Mỗi lần dùng 10 viên kết hợp với rượu sẽ có công dụng làm giảm đau nhức xương khớp hiệu quả.

Bài thuốc bổ thận tráng dương, dưỡng sắc đẹp

Vị thuốc và liều lượng cần dùng: Củ Ba Kích đã sơ chế và rửa sạch 60g. Cùng các nguyên liệu khác như: Cam Cúc hoa 60g, Câu Kỷ Tử 30g, Phụ Tử 20g, Thục địa 46g, Thục Tiêu 30g. Lưu ý nên đảm bảo chính xác liều lượng để bài thuốc đem lại hiệu quả chữa bệnh tối ưu nhất. Không tự ý thay đổi liều lượng.

Cách thực hiện bài thuốc: Tán mịn các thảo dược sau đó ngâm với 3 lít rượu từ 2 – 3 tháng. Nên uống rượu lúc đói. Uống trước bữa ăn 15 – 20 phút, mỗi lần 20ml. 

Bài thuốc trị kinh nguyệt không đều ở phụ nữ

Các nguyên liệu cần chuẩn bị:

• 120g: Ba Kích.
• 20g: Lương Khương.
• 640g: Tử Kim Đằng.
• 80g: Thanh Diêm.
• 160g: Nhục Quế.
• 160g: Ngô Thù Du.

Các công đoạn chế biến bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều rất đơn giản:

• Tán nhỏ các thảo dược.
• Vo thành viên nhỏ vừa uống. Dùng rượu hồ để các nguyên liệu có thể kết dính với nhau.
• Ngày uống 20 viên pha với nước muối. Nên uống sau bữa ăn.

Bài thuốc trị đầy bụng, liệt dương

Các vị thuốc cần chuẩn bị bao gồm:

• Ba Kích: 30g.
• Bạch Linh: 22g.
• Chỉ Xác: 22g.
• Hoàng Kỳ: 22g.
• Lộc Nhung: 30g.
• Mẫu Đơn: 22g.
• Ngưu Tất: 22g.
• Mộc Hương: 22g.
• Nhục Thung Dung: 30g.
• Phụ tử: 30g.
• Phúc Bồn Tử: 22g.
• Quế Tâm: 22g.
• Sơn Thù: 22g.
• Tân Lang: 22g.
• Thạch Hộc: 30g.
• Thục Địa: 30g.
• Thự Dự: 22g.
• Tiên Linh Tỳ: 22g.
• Trạch Tả: 22g.
• Tục Đoạn: 22g.
• Viễn Chí: 22g.
• Xà Sàng Tử: 22g.

Cách thực hiện bài thuốc: 

• Tán mịn tất cả các nguyên liệu sau khi sơ chế sạch. nên bảo quản trong hộp kín, để nơi khô ráo. 
• Uống nước đói, pha 15 – 20gr với nước tinh khiết. Dùng liên tục trong 2 – 3 tháng để đem lại hiệu quả tốt nhất. 

Bìa thuốc tăng sức đề kháng, trị da xanh tái

Các thảo dược cần có: Không thể thiếu dược liệu chính là Ba Kích. Cùng các thảo dược bổ trợ khác như: Hồi Hương, Bạch Long Cốt, Ích Trí Nhân, Phúc Bồn Tử, Nhục Thung Dung, Bạch Truật, Mẫu lệ, Thỏ Ty Tử, Cốt Toái Bổ, Nhân Sâm. Mỗi vị có liều lượng là 40g.

Thực hiện: Tán nhỏ từng loại thảo dược. Sau đó trộn đều với nhau. Bảo quản trong lọ thủy tinh đậy nắp kín. Mỗi lần uống 10 – 20g. Ngày uống 2 lần sáng, tối sau ăn. Sau 1 tháng bạn sẽ thấy cải thiện rõ rệt trên làn da và cân nặng của bản thân. Cơ thể khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng hơn để học tập, làm việc. Nên kết hợp với chế độ ăn uống khoa học, nghỉ ngơi hợp lý để có một thể trạng tốt nhất. 

Bài thuốc cải thiện ngủ không ngon, ù tai, chảy nước mắt

Liều lượng cho các thảo dược:

• 90g: Ba Kích.
• 180g: Lương Khương.
• 120g: Nhục Quế.
• 120g: Ngô Thù.
• 60g: Thanh Diêm.
• 500g: Kim Tử Đằng.

Cách thực hiện bài thuốc:

• Trộn các nguyên liệu sau khi tán thành bột với rượu nếp. Sau đó vo thành viên. Lưu ý không nên cho quá nhiều rượu, hỗn hợp sẽ bị loãng và bạn không thể vo viên. 
• Mỗi ngày dùng 1 – 2 viên (khoảng 20g) hoàn với nước muối loãng. Chỉ sau 1 tuần sử dụng bạn sẽ tìm lại được những giấc ngủ ngon, và giảm các triệu chứng ù tai, chảy nước mắt. 
• Có thể dùng 2 – 3 tháng để điều trị triệt để những triệu chứng trên, cho cơ thể sức khỏe tốt nhất. 

Ba Kích có gây tác dụng phụ không? Ai không nên dùng cây Ba Kích?

Thảo dược này đem đến nhiều công dụng chữa bệnh tuyệt vời nhưng nếu không sử dụng đúng cách sẽ gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Ai không nên dùng Ba Kích để chữa bệnh?

Tác dụng phụ của cây Ba Kích

Ba Kích có thể gây hại đến sức khỏe con người nếu bị lạm dụng quá nhiều và khi chế biến không bỏ đi phần lõi:

Ba Kích gây liệt dương

Trong lõi của phần củ có chứa nhiều chất rubiadin, gây liệt dương ở nam giới. Vì vậy bạn nên sơ chế thật kỹ trước khi dùng để tránh những tác dụng ngược, ảnh hưởng đến sức khỏe.

Ba Kích gây hại cho hệ tim mạch

Theo các nhà khoa học trong cây dược liệu này có thành phần gây ức chế hoạt động của hệ tim mạch. một số triệu chứng không mong muốn có thể xảy ra như: tim đập nhanh, buồn nôn, chóng mạch, mạch đập nhanh… Vì vậy khuyến cáo người có tiền sử bị bệnh tim mạch không nên dùng thảo dược này. 

Ai không nên dùng Ba Kích làm thuốc?

Những đối tượng sau đây không nên sử dụng Ba Kích, bởi có thể khiến tình trạng sức khỏe của bạn xấu đi:

• Người bị sốt nhẹ.
• Người có bệnh tim mạch.
• Người bị bệnh dạ dày, táo bón, rối loạn tiêu hóa.
• Bệnh nhân bị huyết áp thấp.
• Người mẫn cảm với thành phần hóa học của cây Ba Kích.

Một số lưu ý khi sử dụng cây Ba Kích

Khi sử dụng cây dược liệu này nên lưu ý đến một số điều sau đây để có kết quả điều trị lý tưởng nhất:

• Liều lượng: Không nên dùng quá 15g Ba Kích mỗi ngày. Dùng quá liều sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
• Không nên dùng Ba Kích khi đang chữa bệnh với các dược phẩm khác.
• Nên dùng nồi sứ, nồi đất để sắc thuốc, tránh dùng nồi kim loại. Nồi kim loại sẽ khiến công dụng của thảo dược giảm đi và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

• Không dùng bài thuốc từ Ba Kích khi chưa có sự chỉ định từ Bác sĩ, thầy thuốc.
• Không dùng dược liệu này trong một thời gian quá dài.
• Không dùng dược liệu này cho trẻ em dưới 6 tuổi mà không có chỉ dẫn, yêu cầu từ bác sĩ.
• Khi xuất hiện các tác dụng phụ với sức khỏe hãy ngừng sử dụng thảo dược này và đến gặp bác sĩ để được tư vấn.

Trên đây là toàn bộ thông tin về thảo dược Ba Kích từ công dụng, cách chế biến đến lưu ý khi dùng. Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn đọc có thêm nhiều kiến thức về y học cũng như hiểu hơn về những bài thuốc với cây Ba Kích.